‘Ikai poupoua kaveinga tautea mate Sea Fale Alea ki he tau’i Faito’o Konatapu
Ko e ola ia ‘o e talanga ‘a e fuofua polokalama talanga ‘a e sea ‘o e Fale Alea ki he kaveinga mahu’inga ‘o e faito’o konatapu. Na’e ‘ikai ke poupoua ‘e he ni’ihi na’e kau ki he talanga.
‘I he paloti ‘o e talanga, na’e ‘ikai loto ‘a e toko 38 ki he fakakaukau ke hilifaki ‘a e tautea mate ki he kau faihai faito’o konatapu, kae loto kiai ‘a e toko 8. Pea ‘oku fakahaa ‘e he fika ko’eni ‘a e vamama’o lahi ‘i he loto mo e ta’eloto.
Koe’uhi ko Tonga ni ko e fonua lotu fakakalisitiane, ‘oku tui ‘a e tokolahi ‘o e kau talanga ko e mo’ui ko e me’a ia ‘a e ‘Otua na’ane foaki pea koia pe ‘oku totonu ke ne fakahoko hano to’o ha mo’ui. Ko e me’a ke hanga ‘e he tangata ‘o fakahoko ‘a e tautea mate ki ha tangata, kae tautefito ki Tonga ni ‘oku ta’efakakalisitiane ia. Ko Tonga na’e tuku ia he ‘uluaki Faa ki he ‘Otua ki Langi kau ai mo hono kakai.
Na’e malie foki ko hono toe fakahaa he ngaahi talanga ‘o e ola tamaki ‘a e tautea mate kuo fononga mai ai ‘a e fonua he ngaahi ta’u kimu’a. Ko e kakai Tonga na’anau fakahoko ‘a e tautau ki he kau faihia na’e tu’utu’uni ‘e he Fakamaau’anga ke hilifaki, na’e ‘ikai ha taha ia ‘e mate lelei ka na’anau mate he ngaahi founga fakatu’utamaki mo fakamamahi pea ‘oku tui ‘a e tokolahi ko e ola ia ‘ene fakahoko ‘a e tautea tautau.
Kaekehe ‘i he fakamatala falala’anga ‘i he faka’eke’eke ‘a e ongoongo ni ‘a e foha ‘o e taha ‘oe kau Sela ‘i Hu’atolitoli ‘i he 1980 tupu Siale ‘Alatini. Na’e pehee hono foha Sakiline ‘Alatini ‘oku ne manatu’i lelei pe ‘enau nofo ‘i Tolitoli he ngaue ‘ene tangata’eiki. Pea ‘i he ta’u na’e fakahoko ai tautea tautau fakamuimui ki he kau tangata mei Lapaha, na’e fakahoko fakataha kau Sea pea fili ‘ene tamai ke ne fakahoko ‘a e tautau, ka na’e ‘ikai ke ne tali pea kapau ‘e a’u pe ki hano tuli he ngaue, he ‘ikai pe ke ne fakahoko tautau. Na’e toe fakahoko ‘a e fakataha pea kalo mo e ni’ihi ka ko e tokotaha na’ane lotolahi ke fakahoko tautau kuo ‘osi pekia ‘i he mate’anga fakamamahi. Pea ko e talanga ko’eni ‘oku ne fakamanatu mai kiate ia ‘a e me’a na’ane manatu’i he’ene kei leka.
Ko e kau talanga na’e fili mai pe kinautolu mei he ngaahi ‘elia kehekehe pe ‘o e sosaieti pea ‘iai mo e kau lea ‘o kau kiai ‘a e tokoni Komisiona Polisi Tevita Vailea, Semisi Kava mei he Pilisone mo Mapa Puloka mei he Falemahaki pea pehee ki he ongo Fakafofonga Fale Alea ko Mateni Tapueluelu pea mo e fakafofonga fo’ou ‘o Vava’u 14 Dr Mo’ale ‘Otunuku.
Ko e kaveinga foki ‘o e talanga pe ko e tautea mate ‘a e founga ke tau’i ‘aki ‘a e faito’o konatapu. Pea ko e ola ‘o e paloti na’e ‘ikai kenau tui kiai ko ha founga lelei.
Na’e tui ‘a Faifekau Semisi Kava, ko e faitotonu ‘a e founga lelei taha ki hono tau’i ‘o e faito’o konatapu pea ko e fuofua me’atau ia ke ‘uluaki fakanaunau’aki ‘a e kau ma’umafai ma’olunga mo ma’ulalo. He ka fakalahi ‘a e patiseti pea ako’i mo e fanga kuli fakatotolo pea ‘omai mo e ngaahi misini fakaonopooni mo e ngaahi vakale’o, ka ‘ikai faitotonu ‘a e kau ngaue ko e koto kulanoa ‘a e tau’i ‘o e faito’o konatapu.
Na’e fakamanatu ‘e Vailea ko e tau’i ‘o e faito’o konatapu ko e fatongia ‘o e tokotaha kotoa pea pehee ki he fakamahino ‘e Mateni Tapueluelu ‘a e fiema’u ia ke ‘uluaki fakama’ala’ala ‘a e ngaahi fakamatala lahi ki he kakai ‘o e fonua kenau ma’u ‘a e mahino pea toki fakahoko ‘a e talanga.
Ko e finangalo ‘Ene ‘Afio ke ‘ave ‘a e kaveinga ni ki he ngaahi vahenga fili, ka ‘oku te’eki ke ‘asi mai ha vahenga kuo kamata, ka kuo taa e ‘uluafi he Sea ‘o e Fale Alea pea ‘oku mahino ‘ene mahu’inga’ia he me’a ‘oku mokoi kiai ‘Ene ‘Afio pea kau ai mo e tokotaha ‘ene kau ngaue kuo tuku atu ki he Fakamaau’anga.
Kaekehe ko e tokolahi taha ‘o e kakai ‘o e fonua ‘oku nau tui ko e kaveinga ke talanga’i he fonua, KOEHA ‘A E POLE KI HONO TAU’I ‘A E FAITO’O KONATAPU? Ko e fehu’i totonu ia ke fakahoko he kuo lahi ‘a e ngaahi fakamo’oni ‘oku kau ‘a e corruption ‘i he pole fika ‘uluaki. Pea ‘e toki tanaki mai kiai ‘a e ngaahi me’angaue mo e patiseti pea pehee ki ha fakatokolahi ‘o e kau ngaue fakataha mo ha kau muli kenau taki ‘a e ngaue mo ako’i ‘a e kau Polisi Tonga kenau toe taukei ange.
