Tukuhola ngaahi kautaha langa fale tokoni kae tuva maumau naunau langa
Ko e taha ‘o e ongongo fakamamahi ki he kakai na’e si’i uesia ‘e he peaukula mo e mo’unga afi Hunga Tonga Hunga Ha’apai, ‘a e fokoleta ‘a e naunau langa ‘i he ngaahi matatahi he ngaahi motu ‘o Ha’apai na’e uesia pea kuo mafahifahi ‘a e piliki hipehipa ‘a e papa mo popo mo e ukamea, ‘o mahino he ‘ikai lava ‘o langa pe ko e tuai hano langa honau ngaahi fale.
He kuo tukuhola ‘a e ngaahi kautaha langa fale ia na’anau ma’u ‘a e ngaahi fale ko’eni ‘oku palopalema ‘ikai lava ‘o langa, ko e fakahaa ia ‘e he Minisita ki he Ngaahi Ngaue Lalahi Seventeen Toumo’ua ki he Fale Alea ‘i he uike ni.
Pea kuo ngaue atu ‘a e potungaue ki he ni’ihi ‘o e ngaahi kautaha langa, he kuonau ‘osi toho ‘e kinautolu ‘a e pa’anga pea nau hola kae ‘ikai fakahoko ‘a e ngaue na’e vahe’i kiate kinautolu, ke fai ha fakatonutonu fakalao.
‘Oku fakamamahi ‘a e vakai mai ‘a e ngaahi fonua tokoni mei muli ki he laku maumau tavale honau ivi ‘i he matatahi ‘i he fa’ahinga founga ngaue ko’eni ‘a e pule’anga. Pea ‘oku fakafuofua kuo a’u ia ki he kilu ‘a e ngaahi naunau kuo maumau.
Ko e konga lahi foki ‘o e fanga ki’i kautaha langa na’e toki laiseni pe kenau kau ki he piti ki he ngaahi fale tokoni hono langa pea ko e tokolahi na’e ‘ikai ke fu’u ma’u ha taukei he tafa’aki fakalanga. Pea na’e ‘osi mapuna hake ai ‘a e palopalema he fanga ki’i kautaha langa mo e pule’anga ‘o pehee ‘oku si’isi’i ‘a e pa’anga ki he ngaue ‘oku nau fakahoko koe’uhi ko e hikihiki ‘a e totongi ‘o e naunau langa. Na’e fokotu’u ai ‘a e komiti ke fakahoko ha fakataha mo e ngaahi kautaha langa mo e Potungaue MOI, ke solova ‘a e palopalema ko’eni.
Na’e mahino mei he fakataha ‘e hanga ‘e he pule’anga ‘o kumi ‘a e naunau ‘oku hiki hono totongi koe’uhi ko e ngaahi alea ‘oku nau fai mo e ngaahi kautaha falekoloa naunau langa, ki ha totongi ma’ama’a.
Ka ‘oku fu’u faka’ohovale lahi hono ‘ohake ‘a e ongoongo ko’eni kuo hola ‘a e ngaahi kautaha langa ia, kae li’aki ta’e’osi ‘a e ngaahi fale si’i kakai faingata’a’ia he mo’unga afi mo e tsunami.
‘Oku ‘iai pe fanga ki’i kautaha ‘oku lele lelei pe ‘enau ngaue pea faka’ofo’ofa ‘o a’u mai ki he taimi ni, ka ‘oku fehu’ia leva pe na’e angafefee hono tali ‘o e laiseni ‘o e ngaahi kautaha ‘oku palopalema.
‘I he fakamatala falala’anga ‘oku ma’u he nusipepa ni, ‘oku feinga ‘a e fakafofonga Ha’apai 13 ‘oku ‘o’ona ‘a e konga lahi ‘o e ngaahi ‘otumotu, ke fakahoko ha fengaue’aki mo e kakai ‘o e motu takitaha pe vahenga kenau fakahoko ‘a e ngaue kae totongi ‘e he pule’anga. ‘I he founga koia ‘e lava ‘o fakahoko ‘a e ngaue he ‘oku nau nofo tonu honau takitaha motu, he ko e tokolahi ‘o e ngaahi kautaha langa ko e folau atu mei Tonga ni. Pea ‘i he taimi tatau ‘oku ma’u ai mo e seniti ‘a e kakai ‘o e motu mo e vahenga pea fakato’oto’o mo e ngaue ke ‘oua toe lahiange ‘a e maumau ‘a e ngaahi koloa pea vave ha huu ‘a e kakai ki honau ngaahi fale.
Na’e ‘osi fai fetu’utaki he ta’u kuo’osi ki he potungaue ‘i he ngaahi ‘ata na’e ma’u he ongoongo ni, ki he palopalema tatau mo e ‘ikai ha tali mei he potungaue. Ka ko e ta’u ni ‘eni ‘oku te’eki pe lava ‘o solova ‘a e palopalema. Ka ‘oku tu’u mai ‘a e Fakafofonga Veivosa Taka ke kumi ha founga ke fai mo fakahoko fakavavevave ‘a e ngaue ni ki hono vahenga.
