Hoko atu Fokotu’u ke Fakamaloloo’i Palemia ki he Fakamaau’anga, ta’efiemalie ki he tu’utu’uni Sea Fale Alea
Koe Fokotu’u ke Fakamaloloo’i ha Palemia ‘e Lava pe ke Pole’i Fakalao: Taniela Fusimalohi.
Kuo lava lelei ‘a e paloti ki he Fokotu’u fakamaloloo’i ‘o e Palemia pea neongo kuo ikuna pe ‘a e Palemia mo’ene tafa’aki, ka ‘oku mahino mai ‘e hoko atu ‘a e kaveinga ni ki he Fakamaau’anga.
Ko e ta’efiemalie ‘a e kau Fakafofonga na’anau fakahoko ‘a e fokotu’u ki he tu’utu’uni ‘a e Sea ‘o e Fale Alea ke tali ke paloti’i ‘a e fokotu’u ‘a e Palemia hili ‘a e lau ‘o e ngaahi fokotu’u mo e tali. Ko e fokotu’u ‘a e Palemia ke ‘oua ‘e toe fakahoko ha talanga he ngaahi fokotu’u mo e tali na’e ‘aho kakato mo e konga hono lau, kanau paloti ke fei ho fakahoko ‘a e paloti ki he VONC.
Na’e mahino ‘a e falala ‘a e Palemia ki he fika ‘oku ne ma’u, ka na’e ‘ikai ko e me’a ia na’e tokanga kiai ‘a e tafa’aki ‘e taha, ka na’anau faka’amu ke ‘aonge ha faingamalie ke fakahoko taha talanga, he’e kehe pe ia mei he fu’u laukonga loloa na’e fakahoko.
Ko e fehu’i mahu’inga heni pe na’e ‘iai ha me’a mahu’inga fo’ou mei he kau fakafofonga fokotu’u pe ‘ikai. Na’e ‘iai ha me’a na’e feinga ‘a e pule’anga ke fufu’i na’a to e ‘eke pe ‘ohake he kau Fakafofonga kapau ‘e fakahoko ha talanga. Ko e ngaahi fifili ia ‘oku fehu’ia he kakai tokolahi.
Kaekehe ‘oku ‘oatu ‘i lalo ‘a e me’a fakama’ala’ala ‘a e Fakafofonga ‘Eua 11, ‘ene vakai ki he kaveinga ko e tali ki he fehu’i ‘a e ongoongo ni.
“Koe fokotu’u ke fakamaloloo’i ‘ae Palemia ‘i Tonga ni, koe konga pe ia ‘oe founga
fakapolitikale ‘oku ‘omai ‘e he Konisitutone ke vakai’i mo sivisivi’i ‘aki ‘ae ngaue ‘ae
Pule’anga ‘oe ‘aho. Koe fokotu’u koia ‘oe uike ni, na’e ‘ikai ke ‘uhinga ke fakangalivale’i ha
Palemia pe koha Pule’anga, ka ko hono vakai’i mo sivisivi’i pe na’e hanga ‘e he Palemia moe
Pule’anga ‘oe ‘aho, ‘o maumau’i ‘ae lao, to nounou ke ‘ata kitu’a mo taliui ki he kakai ‘o
fakafou ‘i he Fale Alea, ki he ngaue’aki ‘oe tukuhau ‘ae kakai, pe na’a nau ta’etokanga pea
mo to nounou ‘i honau fatongia fakatauhisipi ki he Fonua, pe na’e ‘iai ha pule’i hala ‘o ha
me’a, pe na’e ngaue hala’aki ‘ae lakanga, maumau’i ha pa’anga mo ha koloa, pe na’a nau
takihala’i ‘ae Fale Alea, pe na’e ‘ikai kenau faipau ki honau ngaahi fatongia ‘i he lao mo ‘ikai
tuku ke pule ‘ae lao, pea na’a nau maumau’i ‘enau fuakava ‘i honau lakanga moe ngaahi
me’a pehe.
Ko e taumu’a lahi ‘ oe paloti ia ke fakapapau’i ‘ae pule lelei he taimi kotoa pe pea
mo ‘iai ha malu’i ‘a e lelei ‘a e kakai ke tu’utai ia.
Ko e Memipa Fale Alea kotoa pe ‘oku ‘iai ‘ene totonu ke malanga mo tipeiti ‘i he ngaahi
fokotu’u kuo ‘oatu ki he Fale Alea ‘o kau ai ha fokotu’u ke fakahifo ha Palemia, ‘i he fai ‘o ha
paloti ke fakamaloloo’i. Ko e ‘emau ongo’i na’e to’o ‘ae totonu ko’eni pea ‘ikai
faka’uhinga tonu ‘a e Ngaahi Tu’utu’uni Ngaue ‘ae Fale Alea.
Na’e ta’ofi ‘eia kimautolu mei hengaue’aki ‘emau ngaahi totonu ke malanga mo tipeiti ‘i he fokotu’u ko’eni, pea koe ngaahi ‘uhinga ia ‘ae fakafekiki ‘ae kau Fakafofonga Fale Alea ‘i Fale Alea he Pulelulu ‘aho 6 Sepitema, koe fokotu’u koia ‘ae Palemia ke hoko atu ‘ae Fale Alea kenau palotita’e fai ha tipeiti, ‘oku ne ta’ofi ai kimautolu mei he ngaue’aki ‘emau totonu faka-Konisitutone.
Koe me’a ia na’e hoko he Pulelulu, pea koe maumau ia ki he Konisitutone pea ‘oku mau lava leva ke pole’i fakalao ‘ae tu’utu’uni ke tali ke ‘oua ‘e fai ha paloti. ‘Oku mahino oku ‘iai ‘ae sitepu hoko kiai ko hono vakai’i fakalao pe na’e ta’e fai e Fale Alea ki he Konisitutone. ‘Oku ‘ikai ko
ha fakama ia ke ‘ave ‘ae me’a ni ki he Fakamaau’anga ke fai ha’ane tu’utu’uni, ka tene
aofangatuku leva ‘ae me’a ni, pea tene ‘omai ha hala fononga ‘oku toe maama ange ki he
kaha’u ‘i ha toe fokotu’u ke fakamaloloo’i ha Palemia.”
