Tui ‘a Piveni Piukala ‘e ta’efakakonisitutone ‘o e teu fili ‘o e Minisita Taumalu’i ‘Ene ‘Afio mo e Potungaue ki Muli
Na’e kamata pe Fale Alea ‘i he ‘aho ni pea mo hono lulu’i ‘e he Fakafofonga Tongatapu 7 ‘a e tu’unga fakakonisitutone ‘a hono teu fili ‘o e Minisita ki he Taumalu’i ‘Ene ‘Afio pea mo e Potungaue Ki Muli.
Na’atau toki situ’a atu mei he fetohi’aki he vaha’a ‘o e Fakataha Tokoni pea Palemia mo’ene Kapineti pea a’u ki he tu’unga ko e fakafisi ‘a e Palemia mei he Taumalu’i mo Fekita ‘Utoikamanu mei he Potungaue Ki Muli.
Ka ‘i he Konifelenisi ‘a e kau faiongoongo mo e Palemia ‘i he ‘aho Tu’apulelulu uike kuo’osi, na’e fakahaa ai ‘e he Palemia ko e fili ha ongo Minisita ki he Potungaue na’ana fakafisi mei ai ‘oku fakatatali ki ha tu’utu’uni mei he Fakataha Tokoni.
Ko e tu’u leva ‘a e konisitutone, ko hono fokotu’u ha lakanga Minisita ko e fatongia ia ‘o e Palemia ke ne fili mo fokotu’u atu ki he Tama Tu’i pea ko e Tama Tu’i ke ne tali pe ‘ikai. Ka ko e tu’unga ko’eni ki he fili ‘o e ongo lakanga Minisitaa, ‘e ngali mafuli ‘a e tu’u ‘o e konisitutone ke fili mai ia he Tama Tu’i pea kuopau ke tali ia ‘e he Palemia ta’e’iai hane fili.
‘I he tu’u pehee ‘a e Konisitutone, ‘e toki malava pe ke fokotu’u ha Minisita ka ‘iai ha femahino’aki mo ha vaa fengaue’aki lelei he Palemia mo e Tama Tu’i. He kapau ten a kauhala kehekehe ‘e ‘ikai lava ha fokotu’u Minisita. ‘I he tu’u koia ‘oku haa fakapotopoto e sio ‘a e Palemia ke femahino’aki mo e Tama Tu’i he koia ‘e faka’osi kiai. Ka ‘i he taimi tatau ‘e kei monuka pe Konisitutone, ‘o fakatatau ki he tui ‘a Piveni he ko hono fokotu’u ha Minisita ko e fatongia ia ‘o e Palemia.
‘I he taimi tatau kuo ‘ave takai holo ‘a e fakamatala ki he teu ‘a Siaina kenau tokoni fakamalu’i mai ki Tonga ni ki he teu ‘o e fakataha ‘a e kau taki ‘o e ngaahi fonua, ‘oku teu fakahoko mai ki Tonga ni ‘i ‘Aokosi. Pea ‘oku hoha’a lahi ‘a Nu’usila mo ‘Aositelelia ki he ngaahi nga’unu ko’eni ‘a Siaina kenau kau ki he ngaahi me’a fakamalu’i ‘a e Pasifiki.
Ka na’e fakamahino ‘e he Palemia, ko e mo’oni ‘oku ‘iai ‘a e tokoni ‘a Siaina ‘i he tafa’aki fakamalu’i ‘o kau ai ‘a e ngaahi me’alele pea mo e naunau fakamalu’i. Ka na’e fakamahino ‘e he Palemia, ko e mo’oni ‘oku ‘iai ‘a e tokoni ‘a Siaina ka ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha kau Polisi Siaina ‘e oo mai ki Tonga ni ke fakahoko ‘a e ngaue fakamalu’i lolotonga ‘a e fakataha pea ‘e tatau pe mo e ngaahi fonua kehe. Ko e ngaue kotoa ‘e fakahoko pe ia he kau Polisi Tonga.
Kuo ‘iai ‘a e ngaahi ako ‘a e kau Polisi Tonga mo e kau Polisi ‘o e ngaahi fonua kehe hangee ko Ha’amoa mo ‘Aositelelia, ko e teuteu ki he fakataha. Ka ‘oku malie ‘a e faitu’utu’uni ‘a e Palemia ke ‘ataa ki he ngaahi fonua kotoa ke tokoni ka he ‘ikai kenau ‘i Tonga ni, ko e founga koia ‘oku fair ki he fonua kotoa pea ‘oku malu’i ai ‘a e vaa fakatipilometika ‘o e fonua. Ka ‘oku kai kape fifisi ai ‘a ‘Aositelelia mo Nu’usila, he ‘oku na tui mo anga kinaua ko kinaua pe he Pasifiki ke faitu’utu’uni. Ka ko e palopalema kuo huu mai ‘a Siaina ia mo’ene ngaahi tokoni fakapa’anga ‘oku ‘ikai lava ‘e he ongo fonua ni ‘o fakatataua pea kuo kehe ai ‘a e sio ‘a e ngaahi fonua ‘o e Pasifiki ki ‘Aositelelia mo ‘Amelika koe’uhi ko e ngaahi tokoni ‘a Siaina.
Kaekehe kuo fakahoko he Palemia ‘a e fo’i teke pate malie, ke tu’u pe ‘i loto malie ‘o tanaki ‘a e ngaahi tokoni neongo ‘ene sai ki he ni’ihi kae ‘ikai sai ki he ni’ihi.
