Ko e faiako (Tu’ifua) leleitaha nai ‘eni ma’ae ‘Ikale Tahi pe ‘ikai?
Na’e faka’ohovale ki he kau manako ‘akapulu kotoa pe mo e kau poupou ‘o e timi ‘Ikale Tahi ‘a Tonga, hono fakahoko mai ‘i he ope ‘a e Konifelenisi ‘a e kau Faiongoongo pea mo e CEO fakataimi ‘o e ‘Akapulu ‘Iunioni ‘a Tonga ‘Aisea ‘Aholelei, ko hono fakahaa faka’ofisiale ‘a e faiako fo’ou ‘a e ‘Ikale Tahi Tevita Tu’ifua pea mo hono tokoni Nili Latu.
Ko hono fetongi ‘eni ‘e Tevita Tu’ifua ‘a Toutai Kefu ko e Wallaby tutuku ‘oku ‘ikai ‘ekea ha taha ‘a e taimi na’ane va’inga ai he timi ‘a Aositelelia. Ka koe’uhi na’e ‘ikai ke ola lelei ‘a e tataki na’ane fakahoko ki he timi ‘Ikale Tahi ‘i he Ipu a Mamani ‘o e tau kuo’osi, na’ane faitu’utu’uni ai ke ne tukuange ‘a e lakanga.
Ka na’e faka’ohovale lahi hono fili’i mai ‘o Tu’ifua. ‘Oku ‘ikai ke sola ‘a e hingoa ia ‘o Tu’ifua ki he tokolahi he ko e faiako lolotonga ia ‘a e timi toko fitu ‘a Tonga he ngaahi ta’u lahi pea peisi ‘i Nu’usila. Ka ko e faka’ohovale ko hono ui ia ki he lakanga mahu’inga koia ko e faiako ‘a e ‘Ikale Tahi, ‘o fakatatau mo hono lekooti. Ko e timi toko 7 fakafonua kuo ‘ikai ha fu’u fakalakalaka fefee kimu’a ‘i he ngaahi fe’auhi mahu’inga mo lalahi he ta’u lahi kuone hoko ai ko e faiako. Ko Tu’ifua na’e va’inga pe he ‘Ikale Tahi pea te’eki ke ‘iai hano lekooti faiako ha kalapu kalasi ‘uluaki pe level ma’olunga ange.
Na’e toe faka’ohovale ko hono fakahaa ‘e he CEO fakataimi ‘Aisea ‘Aholelei, na’e ‘i he toko 20 tupu ‘a e ni’ihi na’anau tohi ki he lakanga faiako mei he ngaahi feitu’u tu’ukimu’a he ‘akapulu ‘o hangee ko ‘Afilika Tonga, ‘Ingilani mo Falanise pea a’u ki ‘Asenitina mo e ngaahi fonua tala ko ‘Aositelelia mo Nu’usila. He ‘oku nau ‘umusi mai ki he taleniti ‘o e fanau Tonga, ka ‘oku fiema’u ha faiako lelei, ka na’e fakatokosi’i ‘a e lisi ki he toko 3 ‘o kau ai ‘a Tu’ifua ‘o toki aofangatuku ‘e he kau faifili ke unuhi mai ke ne tataki ‘a e ‘Ikale Tahi. Pea ne unuhi mai ai ‘a e Kapiteni tutuku ‘a e ‘Ikale Tahi Nili Latu ke hoko ko hono tokoni, ka koia na’e hoko ko e faiako ki he timi fefine.
Ko e fakamatala koia ki he ngaahi fonua talaa ‘o e ‘akapulu mo e ni’ihi tokolahi ko’eni na’e tohi ki he lakanga, ka na’e fili mai ‘a Tu’ifua ‘i he poini ‘a e kau faifili ko ha taha te ne fakatahataha’i ‘a e kau va’inga pea mo e fonua. Ko ha poini mahu’inga nai ia ke faiaki ha fili ‘o ha faiako pe ‘oku fiema’u ‘a e faiako leleitaha te ne lava ‘o tataki ‘a e timi ki he ikuna. Ko’ene ikuna ‘a e timi ko e ‘otometiki ia ‘a e fakatahataha ‘a e kauva’inga mo e fonua ‘o hangee na’atau mataa ai ‘i he timi Mate Ma’a Tonga. Pea ‘oku ‘ikai ha toe founga malohi ange ke fakatahataha’i ‘a e fonua, ka ko e ikuna.
Kaekehe kuo ‘iai pe foki mo e ngaahi talanoa kehekehe kuo sasala holo ki hono fili ko’eni ‘o Tu’ifua ki he lakanga mahu’inga. Ka ko hono fakalukufua kuo faitu’utu’uni ‘a e kau faifili pea ko e tama ia ke ne tataki ‘a e timi ‘Ikale Tahi ki he Ipu ‘a Mamani hoko ki he 2027 ‘e fakahoko ki ‘Aositelelia. Pea ‘oku ne fiema’u ‘a e poupou ‘a e kakai ‘o e fonua ‘i he vaha’a taimi mahu’inga ko’eni kimu’a ha ngaahi tesi ‘e fakahoko.
‘Oku mahino ko e fakaanga mo e ngaahi me’a pehee ko e konga ia ‘o e fa’ahinga pole ki he fatongia mahu’inga ni, ka kuo ui ‘a e CEO mo e faiako pea pehee ki he tokoni, ki he kakai ‘o e fonua ‘enau poupou. Ka ‘oku mahu’inga ke mahino ko e poupou mo e falala ‘a e kau poupou ‘oku ‘ikai ko ha me’a ke kole’i ‘ata’ata ka ‘oku kole’i ‘aki ‘a e ngaue ke lelei pea ko’ene ma’u ia ‘a e falala mo e poupou ‘a e kakai.
‘Oku ‘amanaki ke fakahoko mai ‘a e fo’i tesi ‘e 3 ki Tonga ni he ta’u ni ‘a e ‘Ikale Tahi pea ko e faingamalie ia ki he ongo seniale ‘a e ‘Ikale Tahi ke na fakamahino ki he kau poupou mo e fonua, na’e ‘ikai hala hono fili kinaua pea toe mateuteu ange ki he ipu ‘a mamani.
Ko e malohinga foki ‘o Nili ko’ene tataki ‘a e timi ‘Ikale Tahi ‘o e 2007 ‘onau fakahahaka’i ai ‘a e ngaahi timi hau ‘o mamahi, hangee ko e Springabox pea ‘oku ‘iai ‘a e tui te ne lava ‘o uki mai ha fanau lelei ke va’inga ma’ae ‘Ikale Tahi. ‘Oku hoko foki ‘ena vaofi mo Tu’ifua ‘i he faiako ki he ngaahi timi ‘a Tonga ke vaofi ai ‘ene fetu’utaki mo’ena ngaue, ke toe faingofua ange ai ‘ena fengaue’aki ‘i he ‘Ikale Tahi.
‘Oku tau ‘amanaki atu ki he ngaahi fokotu’utu’u mo e palani ‘a e ongo helo ni ki hono tofa ‘o hala fononga ki he ‘Ikale.
Kuo ‘iai mo e kau ‘Ikale Tahi Tutuku kuo nau poupou ki he ongo tangata ni, he ‘oku fa’a ‘iai pe tui ia kae tautau tefito ki he kau ‘Ikale Tahi tutuku, ko e ‘Ikale Tahi ke faiako Tonga pe ka ‘oku fakatauange pe ‘oku ‘ikai ko ha fakakaukau kenau faingamalie ai, ka ‘oku ‘iai ha mo’oni’i me’a ketau mamata kiai ‘oku tonu ‘a e fakakaukau koia.
