‘Faka’ofo’ofa ‘aupito ongongongo mei Fale Alea’ -Sea TPL Tapu Panuve
Lava ta’u 1 mo e konga pea toki fakahoko he Fale Alea ha ngaue ki he hoha’a ‘a e kau ma’u ‘uhila. Koeha na’e fuoloa pehee ai?
Ko e fakahaa ia ‘e he Sea ‘o e Poate ‘Uhila ‘a Tonga (TPL) Tapu Panuve ki he ongoongo ni ‘i he fehu’i na’e fakahoko,koeha ‘ene vakai ki he tali koia he FaleAlea ‘o Tonga, ke fokotu’u ha komiti makehe ke ne fakahoko hono vakai’i ‘o e Kautaha ‘Uhila ‘a Tonga, koe’uhi ko e lahi ‘a e ta’efiemalie ‘a e kau ma’u ‘uhila.
‘I he tali ‘a Panuve ki he Tonga Independent, ” ‘Oku faka’ofo’ofa ‘aupito ‘a e ongoongo kuo tuku mai mei he Fale Alea, koe’uhi ke lava ‘o fakahoko ai ha talanoa mahino ki he tukunga totonu ‘oku ‘iai ‘etau ‘uhila.
Pea ko’ene tu’u he lolotonga ni, ko’ene fakaongoongo pe ke fakahoko mai ha fetu’utaki mei he Fale Alea kae lele atu kiai ‘o fakahoko ha talanoa mo tali fehu’i, ki he kau ma’u mafai.”
Na’e ‘oatu foki he ongoongo ni kimu’a, ‘a e tali lelei ‘e he Sea ‘a e fakakaukauu na’e ‘ohake ke fokotu’u ha Komisoni Fakatu’i ke fakahoko ha ngaue mo ha fakatotolo ki he Kautaha ‘Uhila ‘a Tonga, he ‘oku ne tui ‘oku lahi ‘a e me’a ke fakalelei’i. Pea ‘oku ‘iai mo e ni’ihi ‘i he kau ngaue ma’olunga ‘oku ‘ikai kenau loto kinautolu ke lele lelei ha ngaue he kautaha. Ka kuo tuai mai ‘a e Komisoni Fakatu’i kuo kolosi vave ‘a e Fale Alea ia.
Kaekehe ko e taha foki ‘eni ia ‘o e ‘uluaki palopalema na’e fakatokanga’i he ngaahi kautaha ongoongo ‘onau tuku mai, ko e vaa fakakaungaue ‘a e kau ngaue he Kautaha ‘Uhila. Na’e hoko ‘enau vaa fakangaue ke tuku hake ai ‘a e ngaahi tukuaki’i ‘o e kau ngaue ma’olunga pea iku ke fakalalahi ‘o a’u ki falehopo pea faitu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga.
Na’e hoko ‘a e vaa ko’eni ke toki ‘ohake ai ‘a e ngaahi ngaue hala kehekehe, ‘o hangee ko e fakapone mo e ngaahi vaa he kau ngaue ma’olunga mo e kau ngaue ma’ulalo he kautaha. Na’e kau ai mo hono ‘ohake ‘o e kau ngaue ki he ngaahi lakanga ko e fakapale’i, koe’uhi ko e ngaahi vaa fetu’utaki kehekehe.
Na’e toki kanoni’aki ‘a e ngaahi tauta’aki, hono ‘ohake ‘a e ngaahi fu’u vahenga ‘o e kau ngaue ma’olunga he TPL, ‘oku ‘eve’eva atu ia he tahakilu $100,000, kae ta’eta’e’uhinga ‘a e totonu kenau ma’u, he ko e ngaue koia ‘e lava pe he tokolahi ‘o fakahoko, ka ‘oku ‘ikai ko e tokotaha pe koia ‘oku ngaue ai he taimi ni.
Ko e me’a ki he tu’uaki, ‘oku ta’e’uhinga moia he ‘oku taha pe kautaha ‘uhila ‘o ‘ikai ua, ke fakahoko ha fe’au’auhi.
Na’e toe muimui mai ai ‘a e kaveinga ki he solar pea toki tatuku he palopalema he ngaahi mo’ua ‘uhila, ‘ene hiki fakavalevale pea tukuaki’i ‘a e mo’unga afi Hunga Tonga/Ha’apai pea toki ‘ilo kimui ‘oku loi. Pea talu mei ai ‘a e launga ‘a e kakai ‘i he mo’ua ‘uhila ka na’e kei mohu tali pe ‘a e TPL.
‘I he fakamatala ‘a e Fakafofonga TT2 Dr. ‘Uhila Moelangi Fasi ki he taha ‘o e ngaahi kautaha ongoongo, na’e makatu’unga ‘a e fokotu’u, koe’uhi ko e lahi ‘a e launga ‘a e kakai ki he’enau kau Fakafofonga Fale Alea. Ko e launga ‘eni ‘i he’enau ngaahi launga ki he TPL, ka ‘oku ta’efakafiemalie ‘a e tali ‘oku ‘omai. Pea ko e taha kuo fuoloa taimi ‘a e palopalema mo e ‘ikai lava hano fakalelei’i.
Ko e lava ‘aki foki ‘eni ‘a e ta’u ‘e taha pea toki fakahoko he Fale Alea ‘a e ngaue ki he palopalema lahi mo fuoloa ‘ene fekuki mo e kau ma’u ‘uhila, ‘aia ko e 95% ‘o e kakai ‘o e fonua.
‘I he vakai ‘a e ongooogo ni, ‘oku loto tau’ataina ‘a e Sea ‘o e Poate ke fakahoko ‘a e nguae ni, he ‘oku ‘ikai ha me’a ia ‘e fakapulipuli kiai pea ko e konga lahi ‘o e palopalemma ‘a e ‘uhila, ko e kamata mai ia fuoloa pea toki huu mai ia ‘o si’i fihia ai.
Ko e me’a ke fakatokanga’i lelei he kakai ‘o e fonua, ko e Poate ‘eni ‘e fiha ‘ene huu atu mo huu mai, kae kei tu’u pe palopalema tatau. Ko e angaleva ‘a e vakai ‘oku ‘ikai ko e ngaahi poate, ka ko e kau ngaue he loto’i kautaha, he ko kinautolu ‘oku nofo ma’u he kautaha pea ko e palopalema tatau pe ‘oku kei hoko.
Kuo fakahaa he tokolahi ‘enau fiefia, mo ‘ikai kei tatali ke fakahoko ‘a e ngaue ni, he ko e me’a pe taha ‘oku nau fiema’u he kau ma’u ‘uhila ke ma’ama ‘a e totongi he ‘oku faingata’a’ia fakapa’anga ‘a e kakai he lolotonga ni.
Kuo ma’u he ongoongo ni, kuo kamata ‘a e teuteu ‘a e kau ngaue ‘a e Kautaha ‘Uhila ki he ongoongo kuo tuku mai mei he Fale Alea. Pea ‘oku fakatauange pe he ‘ikai puli atu ha lekooti pe mole mo fufuu’i, ke a’u atu ‘a e komiti kuo fiu ia hono fakasio. Pea kuo ‘iai mo e kau ngaue, kuo kamata ke ‘ikai kei ifo e ngaue, he mahino ‘e fakahoko ‘a e fakatotolo ki he ngaahi ngaue kotoa pe ‘oku kaunga ki he ‘uhila. kae tautefito ki he me’a fakapa’anga mo fakatekinikale.
