Ta’efiemalie famili pekia ki he fakatotolo kau Polisi, kuo mapuna hake vitio ki he me’a totonu na’e hoko
‘Oku lolotonga ta’efiemalie lahi ‘a e famili ‘o e pekia mei Nakolo, ki he founga ngaue fakatotolo ‘a e kau Polisi ki he makatu’unga totonu na’e pekia ai ‘enau tamasi’i ko ‘Etilani Latu.
Na’e pekia ‘a Latu ‘i he ‘aho 3 Tisema ‘o tukuaki’i ko e tui’i ‘e ha me’alele ‘i Nakolo pe. ‘I he taimi tatau na’e ‘alu holo ‘i Nakolo ia ha ngaahi talanoa ‘a e ni’ihi na’e hake mai mei tahi na’e fai ‘enau toutai, na’anau sio ki he ni’ihi ‘o e to’utupu he kolo, ‘i he me’alele mo e me’a ‘oku ngali kehe. Pea ‘iai ‘a e hu’uhu’u he ngaahi fakamatala, ko e mate’anga ‘o e pekia na’e fakapoongi ‘o toki lii he hala ke pehee na’e moloki. Ka na’e ‘ikai ke tokanga ‘a e fakatotolo ia ‘a e kau Polisi ki he ngaahi fakamatala kuo ‘oatu.
‘I he fakamatala ‘a e famili ofi ‘o e pekia ki he ongoongo ni, na’e fakahaa ange ‘e he kau Polisi ko e ola ‘o e fakatotolo ‘e fai’aki pe ‘a e lipooti ‘a e Toketaa. Pea ko e aofangatuku ‘a e Toketaa, na’e makatu’unga ‘a e pekia mei hono tui’i ‘e he me’alele. Pea kuo puke ai ‘a e faka’uli he me’alele na’e pehee na’ane moloki ‘a e pekia.
Na’e toe fakahaa ‘e he tokotaha ni ki he ongoongoni, ‘a e fakahaange ‘e he fa’ee ‘a e pekia ‘a e ‘ikai ke ne tui ki he mate’anga hono foha, ‘o fakatatau ki he ngaahi fakamatala falala’anga ‘oku fanongo ai. Ka ko e me’a pango ‘e fakahoko pe lau ‘a e kau Polisi.
Kaekehe ‘i he uike ni, na’e faka’ohovale ki he tokolahi ‘a e mapuna hake ha vitio he mitia fakasosiale, ‘oku haa ai hono hanga ‘e ha ni’ihi pe he to’utupu ‘o Nakolo ‘o puke nono’o pea tu’usi’aki ‘a e helepelu ‘a e telinga ‘o e pekia. Ko e lea ‘oku haa he vitio, “Nunu tuku ia” kae pehee ‘e he tokotaha ‘oku pehee ko Nunu, “ Koeha nake hola ai moe me’a”. Pea ‘oku ‘iai tui ‘oku fekau’aki ‘eni mo ha me’a na’e fai ha ta’efemahino’aki.
‘I he fakamatala tatau ai pe mei he tokotaha tonu mei he famili, ko e vitio ‘oku 2 pea ko e taha ‘oku ‘asi ai ‘a e tu’usi ‘o e telinga pea ko e taha ‘oku ‘asi ‘a e ni’ihi na’anau fakahoko ‘a e tamate. Pea na’e ‘ohake ‘a e fo’i vitio ha faikava ‘i Nakolo, ko e pehee na’e seni mei he taha ‘o e ni’ihi na’anau kau tonu ki he tamate, kae seni ia ki he tokotaha hala ‘o ma’u ai. Pea mei ai ki he memipa he famili he ‘ilo ko e vitio ‘o fekau’aki mo e pekia. Pea kuo tuku atu ‘e he famili ‘a e vitio ki he kau Polisi, he kuo tonu ‘enau ta’efiemalie ki he ngaue na’e fakahoko.
‘Oku tui ‘a e ni’ihi ia, ko e vitio kuo ‘ave takai holo ko e ni’ihi pe ia he to’utupu na’anau kaunga tonu ki he tamate. Pea ‘oku ‘ikai kenau kei lava ‘o pukepuke ‘a e mamafa ‘enau hia pea ‘oku nau feinga ai ke ‘ilo pea kenau lea ki he me’a totonu na’e hoko ke tau’ataina honau konisenisi mo honau kaha’u.
Ka ‘oku toe fakatupu lotomamahi foki ki he famili, ‘a e vitio kuo ‘ave takai holo ‘a e founga fakapapeliane na’e fakahoko ki he pekia. Pea na’e ‘osi ‘iai ‘a e fakamatala falala’anga ki he kau Polisi ke hoko atu kiai ‘enau ngaue, ka na’anau ngata pe kinautolu ‘i he lipooti ‘a e Toketa. Pea hangee ‘oku ‘ikai ke fakahoko fakalelei ‘a e ngaue.
‘I muli he ‘ikai lava fakahoko ha aofangatuku kapau ‘oku ‘iai ha ngaahi fakamatala (lead) ke hoko atu kiai ‘a e fakatotolo kapau ‘oku falala’anga. Ka ‘oku kehe ‘a e ngaue ia ‘a Tonga, ‘oku fakangata pe ia ha lau ‘a e Toketaa.
‘Oku kei fakaongoongo pe koeha ‘a e ngaue ‘a e kau Polisi ‘e hoko atu kiai, he ‘oku ‘iai ‘a e fakamo’oni fe’unga ke hoko atu kiai ‘a e ngaue. Ka ko e pango foki kuo tanu ‘a e me’afaka’eiki pea he ‘ikai lava ha toe ngaue ki he sino ‘o e pekia, ‘o fakatatau ki he tu’unga ‘o Tonga ni.
