Tu’u fakatu’utamaki fokotu’u ke ‘iai ha Komiti ke vakai’i ngaue kau Toketa mo e Neesi, ki hanau fili ke mavahe mei Tonga ni ‘o ngaue ‘i muli
Kuo tali ‘e he Fale Alea fakaangaanga ‘a e Kakai Fefine ‘i he pongipongi Tusite 16 Sepitema, ke fili ha Komiti Tau’ataina kenau vakai’i ‘a e fua fatongia ‘a e kau Toketaa mo e kau Neesi ‘o e ‘api ko Vaiola.
‘Oku makatu’unga ‘eni mei he tohi tangi mei he kau Fakafofonga ‘o e Kakai, ko e tui ‘oku lahi ‘a e palopalema ‘o a’u ki he mate ‘a e tokolahi ki he too nounou ‘a e kau ngaue falemahaki.
‘Oku ‘ikai toe veiveiua ‘oku ‘iai ‘a e kaunga lahi ‘o e mitia fakasosiale tautefito ki he FaceBook hono ‘ohake ‘o e fokotu’u ko’eni. Kuo tu’o lahi hono ‘ohake he mitia fakasosiale ‘a e tukuaki’i kehekehe ki he mate ‘o e kau pekia ki he too nounou ‘o e kau ngaue falemahaki. Pea kuo hoko ia ko e kaveinga ke fakahoko ai ‘a e talanga lahi ‘i he ope fekau’aki mo e kaveinga ni pea ko hono mo’oni ‘oku tui kiai ‘a e tokolahi taha ‘o e kakai ‘o e fonua.
‘Oku toe me’a ‘aki foki kuo ‘iai mo e kakai ma’olunga he pule’anga hangee ko e CEO ‘o e Takimamata, Mr Takau ‘i he pekia hono hoa pea ne ‘ohake ‘i he talanga Palani Fakafonua ‘a e fonua ‘ene ta’efiemalie. Pea ko e fakamuimui ko hono ‘ohake ‘e he Loea mo e tangata Politikale ko Lopeti Senituli ‘a e me’a tatau he pekia hono kainga ofi, ka na’e tui ia na’e ‘ikai totonu ke pehee. ‘O a’u ‘eni kuo ‘ohake ‘a e kaveinga ni ‘i he Fale Alea fakaangaanga ‘a e Kakai Fefine pea ‘oku mahino na’e ‘iai ‘a e teke mo fokotu’utu’u mei tu’a ke hono ‘ohake he Fale Alea ‘o e Kakai Fefine.
‘Oku ‘ikai ha fakatale’i ki hono fokotu’u ha Komiti Tau’ataina ke vakai’i ha ngaahi ta’efiemalie, ka ‘oku ‘iai ‘a e tokanga ‘oku ‘osi ‘iai pe ‘a e founga ngaue ki ha ta’efiemalie hangee ko e va’a ‘o e Potungaue ke launga kiai, ko e kau Polisi pe Ombudsman mo e va’a Tau’i ‘o e Faihala. Ko e ngaahi sino kotoa ‘eni ‘e lava ‘o fakahoko kiai ‘a e launga. Ka ‘oku te’eki ‘iai ha ongoongo kuo fakahoko ha famili pe tokotaha ha ngaue fakalao ki ha Toketaa pe Neesi ko e ta’efiemalie, tukukehe ange ‘a e CEO ‘o e Takimamata ka ‘oku te’eki ma’u ha fakaikiiki ki hono ola.
Kaekehe ko e me’a mahu’inga ‘oku fai kiai ‘a e tokanga ‘i he tafa’aki ‘e taha, ko e ongo ‘o e kau Toketaa mo e kau Neesi ‘i hono fokotu’u ke talanga’i ‘enau ngaue ‘i he tu’unga fakafonua ko ha Komiti. Koeha nai ha me’a ‘e hoko kanau ta’efiemalie ki he founga ni pea nau faitu’utu’uni kenau mavahe mei Tonga ni ‘o kumai ngaue ki muli, lolotonga hono fiema’ua lahi kinautolu ‘e Nu’usila mo ‘Aositelelia. Pea ‘oku ‘ikai puli ia mei he kau Toketaa mo e kau Neesi tokolahi, ka ‘oku nau feilaulau’i ‘enau fiema’u kanau nofo ‘o fua fatongia ma’ae fonua Tupou mo Hou’eiki ‘i he vahenga ma’ulalo.
Pea ‘oku tau maia ko e mavahe ‘a e kau Toketa mo e kau Neesi ko ha toungaue ke lava pe ‘o fetongi mai he ‘aho hoko. He ko e taukei ngaue faka-Toketa mo Neesi ‘oku ta’u lahi ‘a e ako kiai pea toki ma’u hoto faka’ilonga mo e taukei.
Ka mavahe tokolahi ha kau Toketaa mo e kau Neesi koeha ‘a e palopalema ‘e hoko ki he Potungaue mo e kau mahaki ‘o Tonga. Ko e fehu’i mahu’inga ia ‘oku totonu ke fakakaukau kiai ‘a e tokolahi.
Ko e vahenga ‘oku nau ma’u ‘oku si’isi’i, ko e me’angaue ‘oku nau ngaue’aki ‘oku ‘ikai ko e lelei taha ia, ka ‘oku fakataau pe mo e tu’unga fakapa’anga ‘o e fonua. Ka ‘oku si’i ‘iai ha kau ngaue ‘oku kei fiengaue he ngaahi tu’unga koia ‘o a’u ki hono taukae’i mo tukuhifo ‘enau ngaue. Ka ‘oku ‘iai ha ta’efiemalie pea ko e ngaahi matapa ee ke fakahoko ai ‘a e fekumi ki he totonu, ka ‘oku ‘ikai ko hano talanga’i fakafonua ke mole ai honau ngeia
Tonga Fonua
