Tukuaki’i Patiseti ko e Patiseti Tevolo,ako ta’etotongi ako pule’anga ki he form5, $50 miliona ki he faito’o konatapu
‘Oku lolotonga lele hono talanga’i ‘e he Fale Alea ‘o Tonga ‘a e patiseti ‘a e pule’anga ki he ta’u 2024-2025 pea kuo ui ‘e he kau fakaanga ki he pule’anga ‘a e patiseti ko’eni ko e Patiseti Tevolo.
‘Oku tui ‘a e kau fakaanga, ko e fo’i patiseti ko’eni ‘oku hangee ia ko e fakahua ‘a e kauleka, ko e tuputupu lefonua pea ma’u ‘a e fo’i mata’i fika ‘o e patiseti ‘aia ko e ‘ikai ha tonounou ‘o hangee ko e ngaahi ta’u kimu’a ka ‘oku palanisi pe pa’anga huu mai mo e pa’anga fakamole. Ko e $899.2 miliona ‘a e patiseti pea ‘oku fakapa’anga he pule’anga ‘a e $452.3m pea fakapa’anga ‘e he ngaahi hoa ngaue (donor partners) ‘a e $446.9m.
‘I he taimi tatau mei he kau helo faka’ekonomika mei he tepile fakaanga, ‘oku nau tui kinautolu ‘oku ‘iai ‘a e ngaahi fika ia ‘oku puli pea ‘oku nau manavasi’i na’a ‘asi fakafokifaa pe ia ‘ikai hano ‘uhinga pea ko e ‘uhinga ia ‘enau ui ko e patiseti tevolo koe’uhi ko e ‘ikai ke ‘asi mai ‘a e ngaahi fika totonu.
Kaekehe ko e taimi tatau ko e ngaahi me’a mahu’inga he patiseti, ko e tokoni ki he ako ‘o hiki ‘a e tokoni ki he ngaahi ako siasi mei he $700 ki he $770 pea ako fakatekinikale pe TVET mei he $1200 ki he $1320.
‘Oku kau foki mo e fo’i nga’unu malie ‘a e pule’anga ke ako ta’etotongi ‘a e ngaahi ako ‘a e pule’anga ‘o kamata he ta’ufo’ou ‘o a’u ki he form 5, ‘aia ‘oku mole ai ‘a e $1 miliona.’Oku ui he kau fakaanga ko e fo’I kemipeini mata’a’aa ‘eni ‘a e pule’anga ki he teu fili lahi ‘o e kau fakafofonga Fale Alea ki he ta’u fo’ou. ‘Oku tui mo e ni’ihi ko e fo’i fatongia ia ‘o e matu’a ke totongi ‘a e ako ‘enau fanau ke ongo’i ‘e he fanau ‘a e feilaulau ‘enau matu’a. Ka ‘oku tui ‘a e pule’anga, ‘i he tu’unga lolotonga ‘o e faingata’a’ia ‘o e matu’a tauhi fanau, ‘oku nau to’o atu ai ‘a e kavenga ki he totongi ako kae hanga atu ‘a e matu’a ki he ngaahi kavenga lahi ‘oku toe mai ki he famili.
‘Oku kau mo e hiki lahi ‘a e pa’anga tau’i ‘o e faito’o konatapu ki he $50.4 miliona, ‘i he liliu lahi ki he patiseti pea mahino mei ai ‘a e feinga ‘a e fale ke tulituli ki he too Folofola mei he taloni. ‘E vahe ‘a e seniti ko’eni ki he ngaahi potungaue felave’i ki hono tau’i ‘o e faito’o konatapu hangee ko e Polisi, Kasitomu, Sotia mo e ngaahi potungaue kehe pe.
‘Oku kau foki ‘a e faito’o konatapu ‘i he palopalema lahi ki he fonua. Kuo lahi ‘a e kakai ‘o e fonua kuo palopalema ‘a e mo’ui mo e famili pea pehee ki he faingata’a fakasino pea hiki lahi ‘a e faihia ‘o makatu’unga mei he ngaahi ngaue ‘o e faito’o konatapu. Kuo tokolahi ‘a e ngaahi famili kuo hoko ‘a e faito’o konatapu ko’enau ma’u’anga mo’ui, ‘i hono huu mai mo hono tufaki, ka ‘oku ‘ikai kenau faka’aonga’i.
Kaekehe ki he kau ngaue fakapule’anga kuo tali ‘a e hiki 10% ‘i he COLA pea kuo ‘osi totongi ‘a e 5% he mahina ko Sanuali pea ‘e totongi atu ‘a e 5% he mahina ko Siulai. Kuo hiki pea mo e pa’anga tokoni ki he kau vaivai ‘aki ‘a e $10 pea tukuhifo mo e ta’u motu’a ki he ta’u 67 ke kamata mei ai.
‘Oku malie hono fakahaa he pule’anga ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha hiki he tanaki tukuhau koe’uhi ko e patiseti, ka ‘oku fehu’ia he tepile fakaanga pe ko e hiki ko’eni ‘a e patiseti ke totongi mei fee. Pea ko e ‘uhinga ia ‘oku nau tui ai ‘oku ‘iai ‘a e ngaahi fika ‘oku puli pea ko e patiseti ko e fu’u tevolo.
