Tali Fale Alea lao ki he Fakamaau’anga ma’ae Fanau
Kuo tali he Fale Alea ‘o Tonga ‘i he Pulelulu ‘o e uike ni ‘a e lao ki he Fakamaau’anga ‘o e fanau, na’e fakahuu mai ‘e he pule’anga.
Ko hono tali ‘o e Lao ki he Fakamaau’anga ‘a e Fanau ko e tanaki atu ia ki he ngaahi Fakamaau’anga kehekehe. ‘o hangee ko e Fakamaau’anga ki he Famili na’e angamaheni ‘ene lele ‘i he Fakamaau’anga Polisi. Ka ko hono fokotu’u ‘o e laka mahu’inga ko’eni ‘e ‘iai leva ‘a e Fakamaau’anga makehe ki he fanau ta’u taha valu (18) ki lalo.
Ko e taumu’a ‘o e Fakamaau’anga ‘a e Fanau, ke lava ‘o fai ha ngaue ke liliu (transition) kei taimi ki he’enau mo’ui ‘oku te’eki tomui henau hoko ‘o fatu tangata. Ko e lao lolotonga ‘oku ‘ave kotoa pe ki he Fakamaau’anga angamaheni, ka ‘e kamata mei hono tali ‘o e Lao ke ‘iai pe ‘a e kau ngaue makehe ki he Fanau.
‘Oku fai hono fakatokanga’i ‘a e ta’etaau hono tokanga’i makehe ‘a e fanau, ‘i hono tuifio fakataha mo e kakai lalahi. ‘I he taimi ‘e ni’ihi ‘oku ‘ikai ha ‘api popula kehe ki he fanau, ka ‘oku tokanga’i fakataha pe kinautolu mo e kau faihia lalahi pea ‘oku hoko ai ‘a e ngaahi palopalema lahi.
Kuo ‘iai mo e fanau kuo hilifaki honau ngaahi tautea pea ‘iai mo honau lekooti ‘i he Fakamaau’anga, ‘o uesia ai honau ngaahi faingamalie ‘i he’enau lalahi ke hoko atu ‘enau mo’ui. Ka na’e fakahoko ‘a e hia ‘i he’enau kei tamaiki vale ke mole ai honau ngaahi faingamalie ako, folau mo e ngaahi me’a mahu’inga pehee ki he’enau mo’ui.
Ko e kupu’i lao kotoa ‘e 59 ki he Fakamaau’anga ‘o e Fanau pea ‘e ‘iai ‘a e kau ngaue makehe kuo teuteu’i pe taukei he ngaue mo e fanau. ‘E ‘iai mo e faingamalie ki he kau taki fakakolo mo fakasiasi kenau kau mai ki he Fakamaau’anga ‘a e Fanau ko’euhi ko honau fatongia mahu’inga ‘i he sosaieti.
Ko e konga mahu’inga na’e nofo ai ‘a e talanga ‘a e kau memipa, ko e fokotu’u ke ‘ai ha tautea ki he matu’a. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ki he matu’a ‘o e fanau ‘oku mo’ui palopalema mo faihia, ko e ‘ikai ke fakahoko honau fatongia ko e ako’i ‘enau fanau. Ka na’e ‘ikai tui kiai ‘a e Sea ‘o e Komiti kakato mo e ni’ihi ‘o e kau memipa, ‘i he ‘uhinga ko e fanau faihia tokolahi taha ‘oku hau mei he famili kuo vete ‘a e tamai mo e fa’ee. Pea ko e fehu’i pe kohai leva ‘e puke mai ke tautea’i.
Koe taha foki, ko e ta’u ko’eni ‘o e fanau ko e taimi ia ‘oku nau ongongata’a lahi taha ai pea koe natula fakatangata ke ‘iai ‘a e ngaahi fili hala he hala ‘o e talavou. Pea ko e tau’ataina ‘a e fanau ke fili, ka kuo lava ‘a e fatongia ‘o e matu’a. ‘Oku ‘iai mo e siasi ke tokoni pea pehee ki he pule’anga, ka ‘oku hangee ka si’i tautea pe ‘a e matu’a ka ‘oku ‘iai pe kaunga kiai ‘a e ngaahi sino kehe.
Na’e ‘iai mo e tokanga ki he kupu ‘o e lao pe kohai tene faitu’utu’uni ki he hia ke ‘ave ki he Fakamaau’anga ‘a e Fanau mo e hia ke ‘alu hangatonu pe ki he Fakamaau’anga Hia angamaheni. Na’e fai ‘a e fetukuaki ke fakahoko ‘e he Polisi tene fakahoko ‘a e lesisita ‘o e hia, ka na’e tui ‘a e ni’ihi ke toki fakahoko ‘e he Fakamaau’anga ‘a e Fanau ‘a e faitu’utu’uni koia. Ko e ngaahi hia mamafa ‘a e fanau ‘o hangee ko e tamate tangata pe fakapoo ‘e kei ‘alu pe ia ki he Fakamaau’aga Hia, ko e fanga ki’i hia pe ‘e ala fai hono fakalelei’i ‘oku fakahoko he Fakamaau’anga ‘a e Fanau.
Kaekehe ‘oku mahu’inga ‘a e fo’i laka kuo fakahoko he pule’anga, ka ‘oku ‘iai mo e tui ke fakalelei’i mo e lao ki he mali. He ko e palopalema ‘o e lahi ‘o e vete mali ko e ‘ikai ha fakava’e lelei ‘o e fa’u famili fo’ou, kae tautautefito ki he fanau ‘oku mali kei tau iiki mo mali hola. Ka fakamalohia ‘a e lao ki he mali ke ‘iai ha ngaahi makatu’unga pau ‘o hangee ko e ta’u motu’a mo e fale’i kuopau ke ma’u he kau fa’u famili fo’ou, ‘e tokoni lahi ia ki he fakasi’isi’i ‘o e vete mali pea ‘ikai hoko ‘enau fanau ko e kau faihia lahi taha he fonua.
