Taketi’i he PTOA ‘a e sea ‘o Ha’apai 13, ka tenau lava’i?
Kuo mahino mai ‘a e longomo’ui ‘a e ngaue ‘a e Paati Fakatemokalati ‘a e Kakai ‘oku ‘iloa ko e PTOA, ‘enau ngaue atu kei taimi ke fakapapau’i honau hala ki he Fale Alea ‘i he fili ‘o e ta’u fo’ou.
Ko e taha ‘o e fo’i nga’unu malie taha, ko’enau tuku’i atu ‘a e foha si’isi’i ‘o ‘Akilisi Pohiva, ka ‘oku tauhingoa pe ki he’ene tangata’iki ‘Aikilisi Pohiva Jr ke ne fili mai mei Ha’apai 13, ka ko e vahenga fili ia ‘o e kolo tupu’anga ‘ene tangata’eiki ‘a Fakakakai.
Ko e ngaahi fakamatala falala’anga kuo ma’u he ongoongo ni, kuo ‘osi hiki atu ‘a ‘Akilisi Jr ia mo hono famili ki Ha’apai ‘o ngaue mo nofo ai ko e kamata ia ‘ene tofa hono hala ki he mala’e ‘o e politikale ke tulifua ki he hala na’e foua he’ene tangata’eiki, ‘aia ‘oku ne kei to’oa ‘a e loto ‘o e tokolahi ‘o e Fonua.
‘Oku kau ‘eni he fo’i nga’unu malie he ko e ‘alu atu pe ‘a e hingoa ‘Akilisi pea kuo hangee ia kuo toe tu’u mai ‘a e palemia maloloo (hunga he fakatapu) ‘i he ongona hono hingoa ‘i hono foha pea ko e tokolahi ‘oku mahu’inga ‘aupito ‘a e hingoa ‘ata’ata pe kiate kinautolu, koe’ui ko’enau ‘ofa ki he tangata’eiki.
‘Oku te’eki fakapapau’i he ongoongo ni pe koeha ‘a e ngaue ‘a ‘Akilisi Jr ‘oku fakahoko ‘i Ha’apai mo e feitu’u ‘oku nofo ai, ka ko e me’a ‘oku mahino kuo ‘osi hiki mo hono famili ki Ha’apai ko e taumu’a fili Fale Alea.
Kaekehe ko e fehu’i malie ‘e taha, pe ‘e lava’i nai ‘e he PTOA mo’enau kanititeiti ‘a e fakafofonga lolonga Veivosa Taka. He ko e me’a ‘oku ‘ilo’i he ongoongo ni, ‘oku fu’u ‘ofa’i pea ‘ilonga ‘aupito ‘a e ngaue ia ia ‘a Vosa mo hono vahenga fili. Ko hono alea’i ‘o e ngaahi tokoni lahi mei he pule’anga pea pehee ki he ngaahi kautaha tokoni ki Ha’apai 13, ‘oku ‘ikai mamotu ia ‘i he alea ‘a e fakafofonga. Pea ko e taimi lahi ‘oku ‘ikai hangee ia ko e kau fakafofonga mei tahi ‘e ni’ihi ke lahi nofo pe ‘i Tongatapu toki ‘asi atu pe he taimi fili. Ka ‘oku ne folau ma’u pe he taimi kotoa ke vakai ki he fiema’u hono kainga.
Kuo ‘osi kotoa hono famili ki ‘Amelika ‘o nofo Fonua ai, ka ‘oku ‘alu pe fakafofonga mo foki mai ki Tonga ni, koe’uhi ko’ene ‘ofa ‘i he kakai ‘o Ha’apai mo e motu na’ane tupu hake ai.
Ko Vosa na’e kinikini hake hono hala ‘i he’ene fengaue’aki pea mo e tangata Pisinisi ‘iloa mo politiki ko ‘Uliti Uata, ‘i he folau vaka tahi. Pea mei ai hono pusiaki’i ‘e ‘Uliti ‘a e fakafofonga mei he ‘ofisakolo ki he pule fakavahe pea mei ai ki he Fale Alea ‘o Tonga. Pea ‘oku ‘iai ‘a e tui ko e feinga faingata’a ‘e fakahoko ‘e he PTOA kenau to’o ‘a e sea mei he fakafofonga lolotonga.
Kuo ‘iai foki mo e ui ia mei he kau muimui PTOA ke ‘unu hake ‘a Teisa Pohiva ‘o fetongi ‘a Siaosi he fili hoko, ke ne veipa mo Tevita Puloka ki he sea ‘o Tongatapu 1 pea ‘oku kau moia he fo’i feinga faingata’a ‘o fakatatau ki he ola ‘o e fili na’e toki ‘osi. Pea kuo tui ‘a e kau muimui kuo pauni ma’ama’a ‘a Siaosi ia ki he kau fili.
Ko e to e palopalema foki ‘e taha ‘a e PTOA, ‘oku ‘ikai mahino ia kohai ‘a e taki mo’oni. ‘Oku lele a Piveni mo’ene konga pea lele pe ‘a e Poate ‘a e kakai mo e fanau ‘a ‘Akillisi pea ikai ke toe fu’u loko ‘asi ‘a Semisi Sika ‘i ha me’a ‘a e PTOA pea ‘oku tu’u ta’emahino pehee ai pe.
Kaekehe neongo ‘a e ola kovi na’e a’u kiai ‘a e PTOA ‘i he fili lahi na’e toki ‘osi, ka na’anau tafuhi ‘i he fakamaau’anga ‘onau ma’u ai ‘a e sea ‘o Tongatapu 7 mo Tongatapu 4 pea puke’i mo e sea ‘o Ha’api 12 mo Tongatapu 10 he pekia ‘a e ongo fakafofonoga pea ‘oku teuaki mai mo Vava’u 14 kenau feinga kiai.
Pea ko e ola ko e me’a ia ‘oku kaiha’asi ‘o hangee ‘oku hoko ma’u pe ‘i he fili Fale Alea kotoa.
