Tonga Independent News

Monday 20, May 2024

Nga’uta fakapolitikale ‘a e fonua ‘i he tohi mei He’ene ‘Afio ki he Palemia ‘o e fonua. ‘E toe veteki nai ‘a e Pule’anga?

Kuo nga’uta ‘a e pule’anga lolotonga pea mo e kau manako politikale ‘o e Fonua koe’uhi ko e ongoongo kuo tuku mai ki hono ‘oatu mei he ‘ofisi ‘o e Palasi ‘a e tohi ki he Palemia, ‘o fakafou ki he tokoni Palemia koe’uhi ko e lolotonga folau ‘a e tangata’eiki Palemia.

Na’e fakapapau’i ‘e he tokoni Palemia ki he FM87.5 ko e mo’oni na’e ma’u ‘a e tohi mei he ‘ofisi ‘o e Palasi ‘i he ‘aho Falaite ‘o e uike kuo’osi.

Na’e talu ‘a e sasala ‘a e talanoa ni mei he mitia fakasosiale ‘i he fetukuaki ‘a e kulupu ‘oku ‘iloa ko e TU pea mo e PTOA. Na’e fakahaa ‘e he kau poupou PTOA kuo ‘iai e tohi ke fakafisi ‘a e Palemia mei he ‘ofisi Palasi. Na’e pehee mei he TU na’e ‘oatu ‘a e tali mei he tokoni Palemia ke ‘omai ‘a e tohi faka’osifiale pea ki’i lolotonga mai ‘i he uike ‘e taha, kae faka’ohovale hono ongona he pongipongi ‘o e ‘ahoni (5 Monite 2024) kuo ma’u he ‘ofisi ‘o e Palemia ‘a e tohi he ‘aho Falaite 2 Fepueli.

‘Oku ‘iai mo e fifili pe koha faka’ilonga nai ‘eni ‘o hano toe veteki he Tu’i ‘a e pule’anga? Koeha ‘a e ngaahi me’a ‘oku toka mai mei mui he ongoonogo mahu’inga ko’eni. Kohai ‘e kau lelei kiai mo hai ‘e kau kovi kiai? Koeha ‘a e me’a ‘e hoko ki he kakai ‘o e Fonua ko e fehu’i mahu’inga taha ia?

Kuo tukuaki’i ‘e he taki ‘o e TU ‘oku ‘iai ‘a e tokotaha PTOA ‘i loto he ‘ofisi Palasi ‘oku ne tuku mai ngaahi fakamatala ki he PTOA. Ka ko e me’a kuo mahino ‘oku mo’oni pe talanoa. Ka na’e haa foki he ngaahi fakamatala, ko e tohi ke fakafisi ‘a e tangata’eiki Palemia.

Kaekehe fakatatau mo e tohi ‘a e Fakataha Tokoni kuo tufaki holo he ope, ‘oku haa mahino ai ‘a e fingangalo ‘Ene ‘Afio ke fakata’e’aonga’i ‘ene tali ‘a e fokotu’u, ke hoko ‘a Hu’akavameiliku ko e Minisita ki he Taumalu’i ‘Ene ‘Afio pea pehee kia Fekita ‘Utoikamanu ko e Minisita ki he Potungaue ki muli pea ko e ola ia ‘o e Fakataha Tokoni ‘o e ‘aho 2 Fepueli. Pea ko e me’a ke tuku kiai ‘a e tokanga ko e fakalea ‘o e tohi, ko e tu’utu’uni ‘a e Tama Tu’i ‘o fakatatau ki he ngaahi fale’i. Pea ‘oku ‘iai ‘a e tui ‘oku ‘ikai ko ha faka’ilonga lelei ‘eni ki he Palemia mo hono pule’anga.

Ko e lau mahina ‘eni hono fokotu’u hake ‘a e ngaahi lakanga Minisita ki he Tama Tu’i mo e ‘ikai ha tali kiai ka ko’eni kuo tuku mai ‘ene finangalo ki he me’a ‘oku mokoi kiai.

Ko e fehu’i mahu’inga mo e me’a ‘oku fai kiai ‘a e tatali pe koeha ha tali ‘a e Palemia ki he tohi kuo ‘omai mei he Fakataha Tokoni. Ko e mafai fakakonisitutone ke tukuhifo ha Minisita kuopau ke fokotu’u atu ia mei he Palemia he koia ‘oku ne fili. ‘E kau he fehu’i mahu’inga pe ‘e talangofua ‘a e Palemia mo e pule’anga ki he tohi kuo tuku atu pe ‘ikai. Ka ‘oku ‘iai ‘a e tui lahi ‘e muimui pe ‘a e Palemia ki he finangalo ‘Ene ‘Afio. Pea kapau he ‘ikai pea ko e talanoa kehe leva ia mo hono ngaahi me’a.

‘I he taimi tatau ‘e malava foki ke tuku mai ‘e he Palemia mo e Pule’anga hanau tali ki he hoha’a mei he finangalo ‘a e Tama Tu’i, koe’uhi ko ha ngaahi fakamatala ‘oku nau tui ‘oku ‘ikai totonu ‘i ha fale’i kuo fakahoko.

‘Oku tokolahi ‘a e kau fale’i ‘a e Tu’i kau kiai mo’ene kau Lord kuo fili pea ‘oku ‘ikai ke lave’i he kakai ‘o e fonua kohai ‘a e tokotaha lead tuku fakamatala ki he Tama Tu’i ke makatu’unga ai ‘ene tu’utu’uni, he ‘oku ‘iai e ni’ihi ko e ‘io pe pea ‘oku ‘iai e ni’ihi ‘oku nau tataki ‘a e fale’i.

Ko e talu hono fakaanga’i ‘a e Palemia ‘i he ‘ikai ke ne lava ‘o ngaue fakataha mo e kau fakafofonga tu’u Tau’ataina ‘oku taki mai ai ‘a e tangata ‘iloa ko ‘Aisake Eke. Pea ‘i he tu’unga koia kuone fili ai mei tu’a ‘a e Minisitaa fefine pe taha he Kapineti pea kau hono fakamalolo’i pea kuo tuku atu kitu’a mo e ni’ihi hono pule’anga he Fakamaau’anga.

Kaekehe ko e fiefia taha ‘i he fo’i ongoongo ko’eni ko e kau Tau’ataina pea mo e PTOA pea ngali tenau fanifo mai he fo’i peau ko’eni kenau a’u ki he Kapineti, ‘i ha hoko ha ngaahi nga’unu. Ko e PTOA ko e paati ia ‘oku lahi taha ‘enau lea kovi ki he fale ‘o e Tu’i pea he ‘ikai ngalo ia he fale ‘o Tupou ‘o ta’engata ‘a e mata mo e hingoa ‘o e kakai koia neongo ‘enau fakalongolongo mei he ngaahi tukuaki’i.