Ngalulu mo Mavaeua ‘a ‘Amelika mo mamani he ‘uluaki ‘aho Trump he White House
‘Oku ‘ikai ngata ‘i he ngalulu ‘a ‘Amelika pea mo mamani kotoa he ngaahi tu’utu’uni kuo fakahoko ‘e Trump, ka kuo toe too kehekehe lahi ‘a e ngaahi fonua ‘o mamani.
‘Oku fe’unga pea mo e ngaahi tu’utu’uni (order) ‘e 37 na’e fakamo’oni kiai ‘a e Palesiteni he ‘uluaki ‘aho ‘ene foki hake ki he White House. Pea ko e ngaahi tu’utu’uni ia ‘oku ngangau ‘ulu o movetevete ai ‘a e fonua mo e ngaahi fonua kehekehe ‘o mamani.
‘Oku makatu’unga ko’ene kaunga kovi ki he tokolahi ‘o e kakai ‘o e fonua pea mo e ngaahi fonua ‘oku felave’i fakatipilometika mo ‘Amelika. Ka ‘oku meimei ke uesia ‘a e fonua kotoa, koe’uhi ko e fu’u mafi faka’ekonomika ‘o ‘Amelika, ‘oku ne kaunga ai ki he fonua kotoa ‘o mamani.
Toko 151 Tonga ke fakafoki mei ‘Amelika.
Kaekehe kae faiange ha lave ki he ngaahi tu’utu’uni ‘oku fekau’anga’aki mo e kau Tonga mo e ngaahi fonua ‘o e Pasifiki pea tau kamata ‘i he tu’utu’uni ‘oku lolotonga lele ‘a e ngaue kiai, ko hono fakafoki ‘o e kau nofo ta’efakalao ‘i ‘Amelika ‘oku fakafuofua ki he toko 11 miliona. Ko e fakalea foki ‘a e tu’utu’uni ‘a Trump, ko e fakafoki ‘o e kau ‘ova pea ko’ene pehee pe kau ‘ova ko e tokotaha kotoa ‘oku ‘ikai ha’ane visa pe ngofua ke nofo ‘i ‘Amelika.
Kuo tuku mai ‘e he ICE (Immigration and Custom Enforcement) pea mo e Enforcement Removal Operation (ERO) ‘enau lisi ko e toko 1,445,549 ke kamata’aki. Ko e toko 151 ai koe kau Tonga pea ko e ni’ihi ko’eni ko e kau faihia lalahi ‘oku ‘ikai fiema’u ia ‘e Trump.
‘Oku tokolahi ‘a e kau Tonga ‘oku nau kei nofo ‘ova pea kuo lau’I ta’u. Ko e ngaahi pule’anga kimu’a na’e ‘ikai ha tu’utu’uni pehe ni ia, tukukehe ange pe ‘a e kau faihia lalahi na’e fakafoki mai ki Tonga. ‘Oku lahi pe mo hono faka’uhinga’i ‘a e tu’utu’uni fakafoki fakatokolahi ‘o e kau ‘ova, ka ‘oku leleiange pe mateuteu hotau kainga Tonga.
‘I he taimi tatau pe, ‘oku taki’i mai ‘e he Kovana ‘o ‘Ilinoisi, J.B. Pritsker, ‘ene fuakava ke fakafepaki’i lahi (Stand in the Way) ki he tu’utu’uni ko’eni ‘a Trump. Na’e fakamahino ‘e Prizter, ‘oku tui ia ki hono fakafoki ‘o e kau faihia lalahi, mo e ni’ihi kuo ngaue popula ‘oku nau hoko ko e palopalema ki he fonua. Ka ‘oku ne tokanga ki he si’i kakai lelei tokolahi ‘oku nofo ‘ova. Ko e tokolahi kuo fuolua ta’u ‘enau nofo ‘iai ‘a e fanau mo e famili pea ko e leleia he komiuniti. Ko e ni’ihi kuo tu’u lelei ‘iai ‘enau ngaue ko honau ‘api mo e famili pea ‘oku nau hoko koe kaunga’api lelei. Ko e e fehu’i koeha ‘oku ‘ikai ke fai ai ha tokoni ke ma’u hanau totonu nofo fakalao, kae ‘ai ke fakafoki ‘a e fu’u kakai lelei tokolahi ko’eni, “koe fehu’i ia ‘a Pritzker.
Na’e me’a Palemia ‘o Tonga ‘i he konifelenisi mo e kau faiongoongo, ‘e ngaue lahi mo e kau ma’umafai ‘a Tonga ke fai ha sio fakalelei ki he kaveinga ni. Ka kuo ‘ia ngaahi fonua kuo nau ta’ofi ngaahi vakapuna mei ‘Amelika pea kuo ‘ita ‘a Trump ia ‘o hilifaki atu ngaahi fakataputapui kiate kinautolu.
Ko e lahitaha ‘o e ngaahi palopalema lalahi he fonua ni ‘oku kaunga lahi kiai ‘a e kau tipoto, kae tautefito ‘i he faito’o konatapu. Pea kuo fe’unga pe kau tipota he taimi ni pea ko e toe 151 ke tanaki mai ko e palopalema lahi. ‘Oku fakatupu’ita ko’enau tupu hake moo hi ‘enau mo’ui he fonua kehe pea hua’i atu ki he ngaahi fonua kehe kenau faingata’a’ia ai. Ka ‘i he tafa’aki ‘e taha, ko e fanau ko’eni ko e fanau Tonga ko’enau matu’a na’e fanau’i ‘i Tonga pea ‘oku tu’u faingata’a leva.
Kaniseli totonu Fanau Fanau’i ‘i Amelika ‘ikai fakalao mo e visa ‘eve’eva.
Na’ane toe ‘ohake pea mo e tu’utu’uni ke fakata’e’aoga’i ‘a e totonu nofo fakalao ‘a e fanau ‘a e kau nofo ta’efakalo mo fakataimi na’e fanau’i ‘i ‘Amelika. Na’ane fakahaa ki he ogoongo, “ ko hono siteiti ‘oku ‘iai hono lao pea kuopau ke muimui kiai mo Trump pea ko’ene ha’u ha hala kehe pea tena ‘alu kinaua ki hono feitu’u totonu. ‘Oku tokolahi foki ‘etau fanau na’e fanau’i ‘i ‘Amelika lolotonga ‘a e ‘ova pe folau visa fakataimi pea ko e ni’ihi ia ‘oku tu’u lavea ngofua ki he tu’utu’uni ko’eni. Ka ‘i he taimi tatau ‘oku malo ‘oku ‘iai ha ni’ihi ke tu’uhake ‘o tokoni ‘i he fo’i peau kuo hanganaki ki hotau kainga.
Ta’ofi Pa’anga tokoni ‘Amelika ki he Kautaha Mo’ui ‘a Mamani/Feliliuaki ‘a e ‘Ea/Tokoni ngaahi fonua muli.
Kaekehe ko e tu’utu’uni fakaloloma ‘e taha, ko e tu’utu’uni koia ‘a Trump ke to’o ‘a e tokoni ‘a ‘Amelika ki he Kautaha Mo’ui ‘a Mamani (WHO), Feliliuaki ‘a e ‘Ea (Paris Argreement/Climate Change) pea pehee mo’ene tokoni ki he ngaahi fonua muli(foreign aid).
Ko e ngaahhi ‘elia lalahi ko’eni ‘e 3 ‘oku fu’u mahu’inga lahi ia ki mamani tautefito ki Tonga ni mo e Pasifiki. ‘I he tafa’aki ‘o e mo’ui lelei, feliliuaki ‘a e ‘ea pea mo e ngaahi tokoni mei muli, ‘oku fakafalala lahi ai ‘a Tonga mo e Pasifiki koe’uhi ko’enau tu’unga masivesiva. Pea ka to’o ‘e ‘Amelika ‘ene tokoni koe uesia lahi ‘e hoko ki he ngaahi ‘elia lalahi ko’eni. Ka kuo fakahaa ‘e he Palemia ‘e fakahoko ‘ene ngaue kiai mo e kau taki ‘o e Pasifiki ‘i hono fatongia ko e Sea ‘o e FORUM.
Ka ‘oku ‘iai pe foki ‘a e mo’oni ‘a ‘Amelika he ko kinautolu ‘oku nau tokoni fakapa’anga lahi taha he ngaahi ‘elia lalahi ko’eni, ka ‘oku ungounga atu ai ngaahi fonua lahi hange ko Siaina pea le’olahi ‘a e ngaahi fonua lahi, kae tuku kinautolu ‘oku nau tokoni lahitaha. Pea koeha ‘oku ‘ikai kenau vahevahe tatau ai mo e ngaahi fonua kehe. Pea popo’uli mo e ngaahi fakamatala ki ‘Amelika hono faka’aonga’i ‘enau tokoni.
Totonu ‘a e kau fakaleiti (Gay and Trans –gender.
Ko e kaveinga foki ‘e taha ‘oku fakalalahi ‘a e longoa’a ko e kau fakaleiti mo’enau totonu ‘oku taukave’i. Ka kuo fakangata ‘e Trump ‘a e toe ‘iai ha fa’ahinga kalasi ‘e taha. Ko e tangata ‘oku kalasi pe ua ko e tangata mo e fefine ‘oku ‘ikai ha toe fakaleiti ai. Ko e ni’ihi ‘o e kau popula na’e pehee ko e kakai tangata ka ‘oku natula fefine, na’e ngaue ia he ngaahi ‘api popula fefine, ka kuo tu’utu’uni ‘a Trump ke fakafoki kinautolu ki he ngaahi ‘api popula tangata.
Ko e me’a tatau pe ki he ngaahi fale-maloloo ko e tangata pe mo e fefine.
Kaekehe ‘oku ‘iai mo e ngaahi tu’utu’uni kehe ‘oku malie hono fakahuu ‘e Trump, hangee ko e fiema’u ke fakahoko e lotu ‘i he White House pea ‘iai mo e ‘aho ko e ‘aho ‘o e lotu. ‘Oku kau atu foki kiai pea mo e fakatotama, ‘i he lisi ‘oku ‘ikai tali ‘e Trump pea ‘oku mahino ‘ene tu’unga tui fakalotu.
Pea ko’ene tu’u ia he taimi ni, ‘oku ‘iai ‘ene ngaahi tu’utu’uni lelei pea ko e ni’ihi ‘oku uesia lahi ai ‘a e ni’ihi kae lelei ki he ni’ihi, katau vakai ange ki he ngaahi mahino si’i ka hoko.
