Na’e holoki 25% ngaahi langa noo mei Siaina he launga ngaahi kautaha ko e palopalema ngaahi fale
‘I he konifelenisi mo e kau faiongoongo mo e Palemia ‘i he Falaite uike kuo’osi, na’e ‘ohake ai ‘e he Minisita Polisi mo e Pisinisi ‘a e Pule’anga ‘a hono tali ‘e he pule’anga maloloo ke write off ‘a e 25% ‘o e ni’ihi ‘o e ngaahi noo langa fale pisinisi mei Siaina.
Na’e faka’ohovale ki he tokolahi ‘a e fakamatala ni pea na’e hoko ia ko ha fo’i mahafu ke fakaanga’i ai ‘a e pule’anga ‘o Hu’akavameiliku.
Fakatatau pea mo e fakamatala ‘a e Minisita, ko e fale ‘o e Molisi ‘a Feleti Sevele na’e write off ai ‘a e $6 miliona pea ko e toenga noo na’e totongi ‘osi pe ‘i he taimi na’e tali ai ke write off ‘a e 25%.
Ko e kautaha O.G. Sanft na’e write off ai ‘a e $8 miliona, ko e Royco na’e ‘ikai kenau tali ‘e kinautolu ki he fokotu’u ko’eni ka na’anau loto pe kenau taa ‘enau noo. Ko e Tungi Colonnade na’anau loto kinautolu ke write off kotoa ‘a e noo he ‘oku fu’u palopalema lahi ‘a e langa.
Kaekehe na’e fehu’ia lahi ‘e he pule’anga lolotonga ‘a e fo’i ‘aliaki ‘a e pule’anga ‘o Hu’akavameiliku, kae ‘ikai ke ‘aonge ki he Fale Alea ke fai hono talanga’i he ko e fu’u pa’anga lahi. Pea ‘oku ta’efakapotopoto ke write off ‘a e ni’ihi kae totongi ‘a e ni’ihi.
Koe’uhi ko e mafatukituki ‘a e kaveinga pea mamafa mo e tukuaki’i, na’e fetu’utaki ai ‘a e ongoongo ni ki he Palemia maloloo ke ‘omai ha tali ki he tukuaki’i.
‘I he fakama’ala’ala ‘a Hu’avakameiliku ki he ongoongo ni na’ane pehee, “ Na’e fakahoko ‘a e alea koe’uhi ko e launga ‘a e ngaahi kautaha ‘i he palopalema ‘a e ngaahi langa mei he pa’anga noo mei Siaina pea ko e talu ‘a e ‘osi ‘a e ‘a e langa mo e ‘ikai totongi ha noo. Na’e fakahoko leva ‘a e alea ke to’o ‘a e 25% koe’uhi ko e ta’etaau ‘a e ngaahi langa. Ko e kautaha ‘e faa (4) na’e fakahoko ‘a e alea mo kinautolu pea tali ‘e he City Company ‘a Feleti Sevele mo e OG Sanft ki he alea na’e fakahoko. Ko e Tungi Colonnade na’anau loto ke hoko atu ‘a e talanoa, he na’anau fiema’u ‘e kinautolu ke kaniseli ‘osi ko’euhi ko e fu’u lahi ‘a e palopalema ‘i he langa. Pea na’e pehee ai pe mo e Taumoepeau kenau tali mo kinautolu.”
Na’e hoko atu fakama’ala’ala ‘a Hu’akavameiliku, “ na’e to’o pea mo e totongi tupu he na’e lele pe ia lolotonga ‘a e kei fakahoko ‘a e alea, kae fefee ‘a e ngaahi palopalema he langa. Ko e ongo kautaha ‘e 2 na’e totongi ‘osi ‘ena noo hili ‘a e to’o ‘a e 25%, ko’ena noo mei he pangikee ‘o totongi ‘osi kana toki taa kinaua ki he pangikee. Pea na’e fakamahino ‘e he Palemia ki he kau memipa Fale Alea ‘i he houa tali fehu’i he ‘aho Tu’apulelulu ‘a e Fale Alea ‘a e totongi na’e fakahoko.”
Ko e lau koia ki he lahi ‘a e palopalema ‘a e ngaahi langa ‘a e kau Siaina ‘o e ngaahi fale noo, ‘oku tatau ‘a e fale kotoa. Ka ko e Tungi Colonnade ‘oku pehee ‘oku lahi taha ai ‘a e palopalema. ‘Oku fehu’ia ‘a e langa na’e fakahoko he kau Siaina pea mo e ni’ihi na’anau sivi ‘a e langa pe na’e angafefe.
‘I he taimi tatau ‘oku tui ‘a e tokolahi, ‘oku ‘ikai ‘aonga ia ke toe lea ha memipa PTOA he noo, he na’e ‘ikai mei fakahoko ‘a e noo, ka ko’enau tutu ‘a Nulu’alofa. Pea na’e totonu ke ‘oua toe taa he ngaahi kautaha ‘a e noo, he na’e ‘ikai kenau loto ke vela honau ngaahi fale ka ko e tutu he kau poupou ‘o e teke Temokalati.
Na’e fai ‘a e lau ke kole ki Siaina ke tamate’i pe fakamolemole’i ‘a e noo, ka na’e ‘ikai pe ha tali pau mei Siaina. ‘I he anga ‘o e tekepate fakatipilometika, he ‘ikai tuku ‘e Siaina ke kaniseli ‘a e noo, he ko’enau fo’i maata’u ia kenau pule’i holo’aki ‘a Tonga ni.
