Manatu’i ‘a e tau’ataina na’e matua’i hetau fanga kui: Too Folofola

‘I he too Folofola mei he Taloni ‘i he tapuni ‘o e Fale Alea ‘i he Tu’epulelulu ‘o e uike ni, na’e mu’omu’a taha ‘a e fakatokanga mo e fakamanatu ‘a e Hau ‘o Tonga ‘a e Tau’ataina ‘a e Tonga. Ka ko e fehu’i pe koeha nai ‘a e ‘uhinga ‘a e Folofola ko’eni ‘a e Tama Tu’i ki he Fale Alea pea moeha ‘ene ‘uhinga ki he kakai ‘o e fonua.
‘I he vakai tau’ataina ‘a e ongoongo ni, ‘e malava ke kau ai ‘a e teuaki koia hono katoanga’i ‘a e ta’u ‘e 150 ‘o e fakalele fakakonisitutone ‘o e fonua, ‘i he founga fakalele pule’anga fakaonopooni ‘o e Uesite. Na’e fakahaa ‘e he tokoni Palemia ‘a e palani ‘a e pule’anga ke fakahoko ha katoanga lahi ke fakamanatua ‘aki ‘a e kaveinga mahu’inga pea ‘e fai ‘a e fakatau folofola ki he Tama Tu’i. Pea ‘oku ‘iai ‘a e tui kuo a’u ‘a e fakataufolofola ki He’ene ‘Afio. ‘Oku polepole ‘a e Tonga ‘i he’ene Tau’ataina ‘o te’eki ke kolonia ha fonua muli pea pehee ki he’ene pule’i ‘a e ngaahi fonua ‘o e Pasifiki.
Ko e taha na’e ‘iai hono ‘ohake ‘i he uike kuo’osi ‘a e kaveinga fekau’aki mo e tokolahi ‘a e kau ‘Esia hotau fonua pea mo’enau fokotu’u pisinisi lahitaha he fonua ni. Ka koeha nai hono palopalema ‘o e hoko ‘a e me’a ni hotau fonua ni. ‘Oku fakamanatu mai he hisitolia ‘a e me’a tatau na’e hoko ki hotau ngaahi fonua kaungaa’api mo e ngaahi fanua lahi ‘o mamani. Katau fakataa’aki ‘a hotau fonua kaunga’api ko Fisi, hono ‘omai ‘o e kainga ‘Initia ko e ‘uhinga fakapisinisi ke ngaue ‘i he ngoue too ‘a e kau Pilitania. Na’e kakakaka ‘a e mo’ui ‘a e kau ‘Initia mei he ngaue leipa he ngoue too, ki he fanga ki’i pisinisi fakatau me’akai he hala pea mei he ai ki he fanga ki’i falekoloa iiki pea mei ai ki he ngaahi pisinisi lalahi taha ‘o e fonua.
Na’e ‘ikai ke ngata ai ka na’e toe tokolahiange ‘a e kakai ‘Initia ‘i he kakai tu’ufonua ‘o Fisi pea ko e fakaloloma taha ko’enau toe a’u ki he tu’unga ‘o e lakanga taki he fonua ‘aia na’e ‘ikai makataki’i he kakai Fisi totonu. Na’e hoko ‘eni ke hoko ai ‘a e ngaahi liukava hokohoko ‘e 4 he ta’u ‘e 20 kuohili ‘o kamata mei he 1987 pea ko e fakatokanga mamafa ia ki he ngaahi matakali kehe ‘a e loto mo e totonu ‘a e kakai totonu. Ko Nu’usila ‘oku pule ‘a e kau papalangi he fonua ‘o hoko ko e palopalema lahi ki he kainga Mauli mei he taimi ki he taimi ‘enau feinga kenau ma’u ‘a e totonu ke faitu’utu’uni ki honau fonua mo’enau tau’ataina.
Kaekehe kuo tu’olahi pea mahino ki he kautaki ‘o e fonua ni ‘a e hoha’a ko’eni mei he kakai ‘o e fonua, ke ‘oua na’ana hoko ‘a e faitu’utu’uni ‘a e pule’anga ke inu he kakai ‘o e fonua hono tamaki ha ngaahi ta’u he kaha’u. Ka ‘oku hoko ‘a e too Folofola ko e fakamanatu ki he kaveinga ni he na’e ‘ikai ke fakalea patonu ‘a e too Folofola ki he ‘uhinga totonu.
Na’e fakamanatu ‘e he Too Folofola ‘a e me’a mahu’inga ko e Faitotonu kuo hoko ia ko e palopalema lahi he ngaahi pule’anga kehekehe kuonau taki ‘a e fonua ni. ‘Oku tokolahi ‘a e kakai poto ka ‘oku tokosi’i ‘a e kakai Faitotonu he fonua ni pea ko e ‘uhinga ia ‘o e palopalema ‘a e fonua.
Na’e kau hono fakamanatu he Too Folofola ‘a e ngaahi fekau mahu’inga he fekau ‘e 10 na’e tuku ki he kau ‘Isileli ‘o hangee ko hono tauhi ‘o e Sapate ke ma’oni’oni, ke ‘oua na’ake kaiha’a pea ‘oua na’ake manumanu. Pea ko e me’a tepuu ko hono tokanga’i ‘o e pa’anga ‘a e fonua ke maau pea taliui ko e fatongia ia ‘o e kau memipa Fale Alea.
‘Oku fakatokanga’i heni mei he too Folofola ‘oku a’u pe ki He’ene ‘Afio ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoko he Fale Alea mo e pule’anga, ‘i ha’ane ‘afio ki ai he letio pe ko hono fakaa’u kiai he kau fale’i. Ko e taha foki ko e Tama Pilinisi Kalauni ‘e ‘iai pe ‘a e faingamalie ke ne fakataufolofola ki he Tama Tu’i ki he ngaahi me’a ‘oku hoko he fonua.