Le’olahi ange ui ke fetongi aa faiako Mate Ma’a Tonga
Kuo ‘alu ke toe le’olahi ange ‘a e ui mei he kau poupou ‘o e timi Mate Ma’a Tonga ke maloloo aa kae huu mai ha faiako fo’ou, koe’uhi ko e tu’uga ma’ulalo kuo a’u ki ai ‘a e timi talu mei he Ipu ‘a mamani ‘o a’u mai ki he tesi fakamuimui ‘e 3 pea mo England, ‘aia na’e fo’i kotoa.
Na’e ‘ikai pe ke toe ‘aonge ‘e he timi ‘a England ha faingamalie ‘a e timi Mate Ma’a Tonga, kanau fakapapau’i ke fa’o puha mate kotoa ‘a e fo’i va’inga tesi ‘e 3 na’e fakahoko.
Ko e talu foki ‘a e tala’a ‘a Tonga he ipu ‘a mamani ‘o e Liiki ‘i he 2017 ‘aia na’ana semi fainolo ai mo England pea na’e tui ‘a e tokolahi na’e totonu ke ikuna ‘a Tonga, ka na’e hoko ‘a e fehalaaki ‘a e Fakamaau ke mole ai ‘a e faingamalie ‘o Tonga ki he fainolo ‘o e fe’auhi.
Ka na’e toki fakamahino ‘e he timi ‘a England ki Tonga ko e ki’i Fonua si’isi’i kinautolu hono ‘ikai pe ‘oange hanau faingamalie pea a’u ki he tesi faka’osi na’e toe lahiange ‘a e kai.
Pea kuo ui ai ‘a e tokolahi ki he faiako ke ne hifo mei he lakanga faiako, kae ‘alu hake ha taha fo’ou mo ha founga fo’ou ke fakakake hake ‘a e timi ki he tu’unga ma’olunga na’e ‘iai kimu’a, kae hangee kuo ‘osi ‘a e ngaahi founga fakafaiako a Wolf, ka ‘oku fiema’u ha faiako fo’ou mo ha founga fo’ou.
‘I he taimi tatau ‘oku tui ‘a e ni’ihi ia ke kei nofo pe ‘a Christian Wolf ‘i he lakanga faiako koe’uhi ko e ngaahi lavame’a na’e fou mai ai ‘a e Mate Ma’a Tonga, koe’uhi ko e tataki ‘a Wolf. Ka ‘oku tui ‘a e tokolahi ‘oku ‘ikai ko ha poini lelei ia, ka ‘oku talamai ‘e he tu’unga ‘o e ngaahi va’inga ‘a Tonga kimui ni ‘oku fiema’u ke fetongi ‘a e faiako.
Ko e tu’uga ki he fanau va’inga ‘oku ma’u ‘e Tonga ‘a e kau va’inga lelei taha he mala’e ‘o e Liiki pea ‘oku tokolahi ‘aupito ‘a e fanau va’inga motu’a mo fo’ou ‘oku ‘asi hake. Ka ‘oku toe ‘eni ha faiako kene faka’aonga’i lelei ‘a e faingamalie koia.
‘Oku ‘ikai ke fehu’ia ‘a e taimi fakafiefia mo lavame’a na’e fakahoko ‘e Wolf ma’ae Mate Ma’a Tonga ‘o hangee ko e ipu ‘a mamani pea pehee ki he’enau uipi’i ‘a e timi ‘a ‘Aositelelia pea mo e Laione ‘a Pilitania ‘i he 2019. Ka ‘oku ‘ikai ko ha ‘uhinga lelei ia ke piki fakafeke ai ia he lakanga koe’uhi ko e hisitolia ‘ene faiako, he ko’ene ‘osi pe hono ivi pea ‘oku fiema’u ke fetongi.
Ko e talu foki ‘a e to lalo ‘a e Mate Ma’a Tonga ‘i he fe’auhi Ipu ‘a Mamani he ta’uni, ka na’e ‘amanaki lahi ‘a e Fonua ki ha ola lelei ka na’e ‘ikai. Na’e ‘ikai ke ‘asi mai ‘a e faiako ia ‘o fai ha’ane fakamatala ki he Fonua, ka e fokotu’utu’u ‘eia ‘a e tua ki England. Pea ko e mahino ko’eni ‘a e ola kovi kuo a’usia, ‘oku ‘ikai pe ke ‘asi mai ia ke fai ha’ane taliui ki he kakai ‘o e Fonua, kae toe fakahoko pe me’atatau ko’ene fokotu’utu’u ke fakahoko mai ha va’inga ki Tonga ni pea ‘oku ‘iai tui ko’ene feinga ha me’a kene kei ma’u ‘a e poupou ‘a e kakai.
‘Oku tui ai ‘a e tokolahi ‘oku fakakaukau ‘a e faiako ko e Mate Ma’a Tonga ko’ene timi pe ia ‘a’ana kae fakapa’anga mei he pule’anga, kae kai monuu ia ai mo’ene kau pule he Mate Ma’a Tonga. Ko e fakamole ‘oku fai ki he Mate Ma’a Tonga ‘oku lahi faufaua, ka ko e tokoni ki he ngaue ‘a e Liiki fakalotofonua ‘oku fu’u si’isi’i fau. Pea ‘oku ‘iai e tui ko e ‘uhinga ko e te’eki ke solova ‘a e palopalema pule’i ‘o e Liiki.
Na’e kole pa’anga ‘a e Mate Ma’a Tonga ki he pule’anga ki he tua ki England ka na’e ‘ikai tali koe’uhi ko e fakamole lahi na’e fakahoko ki he ipu ‘a mamani.
‘Oku te’eki mahino pe ‘e hoko hake a Wolf ki he lakanga faiako ‘a e Tolofini pea ne tukuage ‘a e lakanga faiako Mate Ma’a Tonga pe ‘ikai. Ka ko’ene tu’u ki he kaha’u ko Wolf pe ‘e pule.
‘Oku kei fakaongoongo pe ngaahi kalapu Liiki ‘i Tonga ki he pule’anga pe koeha ‘a e lau ki ha founga ke fakahoko’aki hano fili ha poate fo’ou ke ne fakalele ‘a e Liiki, ka ‘oku kei longo pe ‘a e pule’anga.
