Koeha ‘uhinga totonu ‘o e tuai fakanofo Kapineti fo’ou? Faka’ikai’i PM maloloo mo’ene Kanititeiti fili Palemia, na’e fakasitu’a’i ha fakaafe ange
Ko e fehu’i ia ‘oku talafili kiai ‘a e Tonga tokolahi pe koeha koaa ‘uhinga ‘oku tuai pehe ‘a e fili ‘e he Palemia fili fo’ou ‘Aisake Eke, ‘ene hou’eiki Minisita Kapineti, he ko e ‘alu ‘aki ‘eni ke mahina ‘e taha mei he VONC, ‘oku te’eki pe maau ia.
Kapineti nounou taha hono teemi ngaue, kae loloa taha hono fili.
‘Oku taku foki ko e Kapineti pe pule’anga nounou taha ‘eni he hisitolia ‘o Tonga, he ko’enau teemi ngaue ko e mahino pe 7 pea mahina ‘e tolu tenau pule’anga fakataimi ai, kae ‘oleva he mahino ‘a e ola ‘o e fili ‘i he mahina ko Novema.
Ka ko e kapineti taimi loloa taha ‘eni hono fili hono kau Minisita pea ko e fehu’i pe koeha koaa hono ‘uhinga.
‘Oku tukuaki’i foki pea ‘ave takai he ni’ihi, ko’ene tuai ko hono fiukumi ha kau Minisita. He na’e fakahoko ‘a e fakaafe ki he ni’ihi ‘o e pule’anga ‘o Hu’akavameiliku, kenau hoko atu mo kau he kapineti fo’ou ka na’e ‘ikai kenau tali.
Na’e fehu’i ai ‘a e ongoongo ni kia Hu’akavameiliku, pe na’e ‘iai ha’ane ‘ilo ki ha ni’ihi ‘ene Kapineti na’e fakaafe’i ki he pule’anga fo’ou. Pe ko ha’ane ma’u ki ha fetu’utaki fakafo’utuitui ki he ni’ihi ‘ene Kapineti. Ka ‘i he tali ‘a Hu’akavameiliku ki he ongoongo ni, “ Na’e ‘ikai ha’ane ‘ilo kuo fai ha fetu’utaki ki ha ni’ihi ‘ene Kapineti.”
Ko e fehu’i tatau na’e ‘oatu kia Dr. Viliami Latu, ka na’ane fakamahino ki he ongoongoni, “ Ko e koto loi kotoa ‘a e fakamatala koia. ‘Oku mate leva ai ‘a e talanoa na’e ‘oatu ‘a e lisi Kapineit pea fehu’ia he Tama Tu’i pea koeha ‘oku ‘ikai fakakau ai ha ni’ihi mei he Kapineti motu’a pea ko e tali na’e ‘ikai kenau tali. Ka ‘i he ‘aneafi na’e pehee ‘e ko e fakanofo ia ‘o e Palemia fili, mo’ene Kapineti ka na’e toe ma’u ‘e tala ‘oku toloi ki he ‘aho 30, kae fakalelei’i ‘a e memipa Kapineti. Kae manatu’i ange ko e ngaahi fakamahamahalo kotoa ‘a e fakamatala ni, he ‘oku te’eki pe tuku mai ha ‘uhinga.
Kaekehe, ‘e lava pe foki ke longo ha taha ‘o e Kapineti ‘a Hu’avakameiliku, ki ha fetu’utaki mei he Palemia fo’ou, koe’uhi ko e sio ki hono vaa mo kinautolu. Pea ko e taha, ‘oku hala pe ma’u’anga fakamatala kuo ‘ave takai holo.
Too kehekehe nai ‘a e kau VONC ki he ngaahi lakanga Minisita?
‘Oku ‘ikai koia pe, koeha koaa ha toe ‘uhinga ‘e fai kiai ha vakai. ‘Oku ‘iai pe ‘a e ngaahi fakamatala ‘oku sasala holo, ‘oku too kehekehe ‘a e kau memipa VONC . Ko e palopelema heni, he ‘oku ‘iai ‘a e ngaahi kulupu kehekehe ‘e 3, ko e ‘uluaki ko e kau Tau’ataina, ko e Hou’eki Nopele pea mo e kau memipa PTOA. ‘Oku faingata’a ke ngaue fakataha ‘a e kau Tau’ataina ia mo e kau Nopele pea mo e kau memipa PTOA koe kehekehe ‘enau tui. Ko e fo’i kehekehe koia, ‘e faingata’a lahi ke fai ha ngaue fakataha mo ha fetaulaki.
Fefe nai ‘a e Fakataha Tokoni?
Ko e fakamatala foki ‘e taha, ‘oku kaunga ‘a e Fakataha tokoni ki he fili ‘o e Kapineti neongo pea ‘oku mahu’inga ‘eni he ko kinautolu tenau fale’i ‘a e Tama Tu’i, ki he tokotaha ke tali mo ta’etali. ‘E malava pe foki ke hoko ‘eni, ka ‘oku veiveiua koe anga ‘a e tu’u ‘a e konisitutone, he ko e fili ‘o e kau Minisita ‘oku fakahoko ia he Palemia ‘o fokotu’u ki he Tama Tu’i. Ko e taimi leva ‘eni ‘e tu’u fihi ka ‘oatu ha hingoa ‘oku loto kiai ‘a e Palemia, ka ‘oku ‘ikai ke mokoi kiai ‘a e Tama Tu’i. ‘E malava pe ke ne ui ‘ene kau Law Lord pe Fakataha Tokoni ke tokoni ange. Kae hange ko e fa’a lave kimu’a koe kotoa ‘eni ko e vavalo, koe’uhi ko e malu ‘a e ngaahi fakamatala mei he Fakataha Tokoni.
Kaekehe kuo mahino ‘eni ‘e toki fakahoko fakanofo kau Minisita he ‘aho 30 pea mei ai e toki fai ha feinga ki he Palemia ke ne fakama’ala’ala kotoa ‘a e me’a na’e hoko ki he tuai hono fili ‘ene Kapineti.
