Koeha taumu’a ‘ave ngaahi Poate ki he Tama Tu’i? Femahino’aki pe ko e fakahekeheke
Ko e lolotonga ‘a hono tukuaki’i ‘a e ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga ki he lele ta’efakalao ko e ‘ikai ha Poate pea toe fiu tali ‘a e kakai ‘o e fonua ki hono tuku mai ‘a e ngaahi hingoa, ko e hili hono toutou tala ‘e tuku mai mo e ‘ikai. Kuo fakahaa he Minisita ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga, ‘oku toe ‘ave ‘a e ngaahi hingoa ‘o e kau Talekita Poate ki He’ene ‘Afio ke ‘afio kiai.
Ka ‘oku fakaanga’i he tokolahi hono ‘oatu ‘a e ngaue ‘oku totonu ke ngata pe ia he Kapineti, lolotonga ‘oku lahiange ‘a e ngaahi kaveinga mahu’inga ke ‘afio kiai ‘a Tupou VI .Ka ‘oku ‘ikai mahino ki he tokolahi pe koeha ‘a e fo’i nga’unu fakamatatu’a ko’eni, he ‘oku hangee ‘oku nau tukuhifo ‘a e ngeia ‘o e Tama Tu’i ke ‘oatu ‘a e ki’i ngaue faingofua ke toe mole ai taimi ‘Ene ‘Afio. Pea ko e taha, ko e tokolahi taha he kau Kapineti ko’eni na’anau poupou fefeka ke liliu fakatemokalati, ke tuku mai mafai mo e ngaue ki he kakai ‘o e fonua pea ko’eni ‘oku nau toe lele atu ke ‘ave ngaue ki he Fale ‘o e Tu’i.
Kaekehe ko e fehu’i ia ‘a e tokolahi pe koeha ‘a e taumu’a totonu, ko e feinga ke mahino’aki pe ‘oku toe ‘iai ha ‘uhinga kehe. ‘Oku tui ‘a e tokolahi ia ko e fo’i nga’unu fakapolitikale ‘a e pule’anga ‘o hangee ha fakahekeheke ke pehee ‘oku poupoua kinautolu he Tama Tu’i he me’a kotoa kenau ma’u ‘a e falala ‘a e kakai.
He kapau kuonau ‘oatu ki he Tama Tu’i ‘a e ki’i ngaue faingofua ko’eni pea ‘oku fefee ai ‘a e ngaahi me’a he Fakataha Kapineti, mahalo ‘oku fakamoimoi kotoa ia he Minisita Malu’i ke me’a kiai ‘a e Tama Tu’i. Pea ‘oku ‘iai ‘a e tui, ‘oku nau ngaue’aki ‘a e Minisita Tau Malu’i ke fakafou ai ‘enau ngaahi fiema’u ki He’ene ‘Afio, ke lava ‘enau ngaahi fakakaukau.
Ko e fo’i nga’unu fakatu’utamaki lahi ‘eni he tui ‘a e tokolahi, he ka ‘iai ha too nounou he ngaahi Poate Pisinisi ‘a e pule’anga, ‘e ‘iai hono tukuaki’i ‘o e Tama Tu’i he koia na’ane aofangatuku. Ka ‘oku fakakaukau ‘a e pule’anga ko e fo’i laka ‘oku tonu. Pea ‘oku te’eki foki ke mahino koeha ha tali mei he Tama Tu’i ki he ‘oatu koia ‘o e ngaahi hingoa.
‘I he taimi tatau kuo ‘osi mama kitu’a ‘a e ngaahi hingoa ‘o e ngaahi Poate ‘o kau ai ‘a e Poate ki he Utility ‘oku ‘iai ‘a e ongo fefine ‘e tokoua moe memipa tangata ‘e toko ua.
Ko e poate ‘e taha ‘oku Sea ai ‘a e Minisita Pa’anga maloloo ‘oku toko faa pea moia. ‘Oku ‘iai mo e ni’ihi ‘oku memipa he poate ‘e ua. Ko e ngaahi hingoa ‘e ni’ihi na’e ‘iai ‘amanaki tenau ‘i he ngaahi poate lalahi ‘o hangee ko e Utility koe’uhi ko’enau taukei fakangaue, ka kuo ‘ave ia ‘o mono atu he fanga ki’i poate iiki.
Ko e me’a ‘oku fakatokanga’i he ngaahi hingoa ‘o e kau memipa Poate, ‘oku meimei tu’a kotoa ‘a e kau talekita motu’a kae huu mai kakai fo’ou. Ko e taha ‘oku toe fou mai pe pule’anga lolotonga he fehalaaki tatau na’anau fakaanga’i, ‘aia ko hono ‘omai ‘a e kakai hala ki he feitu’u hala. Ko e ongo fefine ‘i he Utility ‘oku ‘ikai ‘ilo koeha ha’ana taukei he tafa’aki ki he ma’u’anga ivi pea ko e memipa ‘e taha ko hono mala’e he exporter ka kuo ui mai ki he pisinisi ma’u’anga ivi ki he ‘uhila.
‘Oku ‘ikai kei tatali ‘a e kakai ‘o e fonua pea mo e ngaahi kautaha ongoongo ke tuku mai ‘a e hingoa ‘o e ngaahi poate, ke fai ha vakai kiai pe ‘oku hao mei he ngaahi palopalema na’e fai hono tukuaki’i fefeka kimu’a kae tautautefito ki ha fakapone mei he pule’anga.
