Kamata he ‘ahoni ‘a e ngaue atu Komiti Fale Alea ki he Kautaha ‘Uhila ‘a Tonga.
Na’e kamata ‘i he ‘aho ni ‘a e ngaue atu ‘a e Komiti Fale Alea kuo fili ‘e he Fale Alea ‘o Tonga, ‘enau ngaue ki he Kautaha ‘Uhila ‘a Tonga ‘o fakatatau pea mo hono tali ‘e he Fale Alea ‘i hono ‘ohake ‘a e lahi ‘o e launga he kautaha ni ki he lahi ‘o e mo’ua ‘uhila ‘o e kakai tokolahi ‘o fakahoa ki he angamaheni.
Fakatatau pea mo e faka’eke’eke ‘a e nusipepa ni pea mo e Sea ‘o e Poate Mr Tapu Panuve, na’ane fakahaa ai ki he ongoongo ni, na’e kamata ‘i he pongipongi ‘o e ‘aho ni ‘a e fakataha mo e faka’eke’eke pea mo e komiti Fale Alea na’e fili ke fakahoko ha ngaue ki he Kautaha ‘Uhila koe’uhi ko e lahi ‘a e launga, koe’uhi ko e hiki lahi ‘o e totongi mo’ua pea ‘ikai ha tali fakafiemalie ki he ngaahi launga na’e fakahoko.
Na’e fakahaa mahino pe foki ‘e he Sea ‘o e TPL ki he ongoongo ni, he ‘ikai ke ne lava ‘o fakamatala ki he ngaahi me’a na’e fakahoko kiai ‘enau fakataha, he kuopau ke ‘osi ‘a e ngaue ‘a e komiti pea ‘e fa’u ‘enau lipooti ‘o fakahuu ki he Fale pea toki tukuange ki he kakai ‘o e fonua.
Ko e me’a tatau pe foki ki he ‘uhinga na’e tuku ai kitu’a ‘a e tokotolu mei he TPL, he ko e fale’i ‘a e Loea ‘a e kautaha ke ‘oua tenau tuku ha fakamatala kitu’a koe’uhi ko e mahino mai ‘oku fakahoko he tokotolu na’e tuku kitu’a ‘enau ‘eke fakalao ki he tu’utu’uni kuo fakahoko he kautaha. Ka ko e ngaahi ‘uhinga ‘e toki ‘ohake kotoa pe ia ‘i he taimi ‘e lele ai ‘a e hopo.
Kae fakatatau pea mo e tohi na’e ‘oatu ki he ni’ihi ko’eni, ko e fakamalo pe ‘i he ngaue kuo nau fakahoko ki he kautaha, ka kuo taimi pe ke fakahoko ha liliu ki he kautaha. ‘Oku ‘eke’i leva ‘e he kau Mamahi ‘a e tu’unga ‘enau aleapau ngaue he ‘oku fakata’u 3 ka ‘oku to e ‘a e ta’u ‘e taha mo e ngaahi mahina pea pehee foki ki he ‘uhinga na’e fai ai honau fakamalolo’i.
Ka na’e pehee ‘e Tapu ki he ongoongo ni, ko e tu’u ‘enau tu’utu’uni ngaue kapau ‘oku fie maloloo ha taha mei he ngaue kuopau ke ne fakahaa ia kimu’a he mahina ‘e 3 pea ‘oku pehee pe mo e tafa’aki ‘a e kautaha kapau ‘oku nau fakakaukau ke fakamaloloo’i ha taha kuopau kenau fakahaa kiai ha mahina ‘e tolu kimu’a.
‘I he fehu’i ‘a e ongoongo ni ki he’ene ongo ki he fakataha na’e fakahoko mo e komiti Fale Alea, na’e pehee ai he Sea, “ na’e faka’ofo’ofa ‘aupito pea ne tali tau’ataina mo kakato ‘a e ngaahi fehu’i kotoa pe na’e fakahoko ange kiate ia.
Na’e fiema’u ‘e he komiti kenau faka’eke’eke mo e kau ngaue pea na’ane faka’ataa kenau me’a ange pe ha fa’ahinga taimi pea mei he fale misini ‘i Popua ki he ‘api ngaue ‘i Matatoa. Pea he ‘ikai ke toe ‘iai ha taha ia he Poate ‘e kau henau ‘a’ahi, koe’uhi kae tuku ke tau’ataina ‘a e kau ngaue ki he me’a ‘oku nau fie fakamatala. He ‘oku ne ‘ilo ‘e tau’ataina ange ‘a e kau ngaue ke fakamatala ki he’enau kau fakafofonga Fale Alea, ka ‘oku ne kole pe ka hili ‘enau faka’eke’eke ‘a e kau ngaue pea nau vahevahe ange ‘enau tali ke ne lava ‘o ‘ilo kakato ki he hangatamaki na’e mo’ua fuoloa ai ‘a e kautaha. Ka ko e tau’ataina ‘a e tokotaha ngaue ke fakamatala ‘oku foaki kakato ia kiate kinautolu.”
Na’e ‘amanaki foki ke fakahoko ‘a e talanoa ko’eni he ‘aho Monite uike kuo ‘osi ka na’e lolotonga folau ‘a e Sea pea na’e palani ki he ‘aho Puleluluu ka na’e toe toloi mai mei he komiti pea toki fakahoko he pongipongi ‘o e ‘aho ni (Monite).
‘Oku kau ki he komiti ‘o Sea ai ‘a ‘Uhilamoelangi Pingi Fasi, Piveni Piukala, ‘Aisake Eke, Lord Tu’ivakano mo Mateni Tapueluelu ‘ai ‘oku ma’u he ongoongo ni.
Pea tenau hoko atu ‘a pongipongi (Tusite) ke fakatalanoa ki he kau ngaue he ‘ofisi ‘i Matatoa pea hokohoko atu ai pe ‘enau ngaue ki he’ene ‘osi.
