Ka ‘ikai ngaue fakataha toko 17 fakafofonga kakai, ‘e kei pule’i he kau Nopele kohai ‘e pule’anga

Ko e taha ‘ia ‘o e fekau mahu’inga ki he talanoa koia ‘oku ‘ikai ke toe mokoi ‘Ene ‘Afio ke kau ha Nopele kuo fili ki Fale Alea, ‘i he ma’u lakanga Minisita. Kae tuku ki he kau Fakafofonga kakai ‘e toko 17 ‘a e kakai kenau fakalele ‘a e pule’anga.
Pea kapau he ‘ikai ke lava ‘a e toko 17 ‘o ngaue fakataha, ‘aia ko e tefito’i palopalema lahitaha ia ‘iate kinautolu ‘i he taimi ni pea ‘e kei hokohoko atu pe hono pule’i ‘e he kau Nopele pe kohai ‘a e paati pe kulupu mei he kau Fakafofonga kakai ‘e hoko ko e pule’anga.
Kimu’a na’e too kehekehe ‘a e kau Tau’ataina mo e kulupu fakapolitikale ko e PTOA. Ka kuo holo ‘a e manakoa ‘a e PTOA kae ‘unu hake ‘a e kau Tau’ataina ‘o tokolahitaha he kau Fakafofonga kakai. Ka ko e palopalema ‘oku nau toe movete pe mo kinautolu ‘o fakakulupu. Koe’anau movetevete koia ‘o ‘ikai ma’u ‘a e fika ke fakalele ‘a e pule’anga pea ‘oku toki toho holo leva kinautolu he kau Nopele pe kohai tenau fili ke pule’anga. Pea ‘oku fakaoli ko e pule’i he toko 9 ‘a e toko 17.
Ka ko e fehu’i, pe kuo ‘aa koaa honau mata ‘o ‘ilo ‘a e moko ‘o e Tama Tu’i, ke toe faingofua ange kiate kinautolu ‘a e fekau ‘oku ne loto kenau ma’u. Ko’ene mokoi ke ‘oua toe kau ha Nopele fili ki Fale Alea he kau Minisita Kapineti pea mahino aa ki he kau Fakafofonga kakai, kenau ‘ofa aa ‘o ngaue fakataha kenau lava ‘o fakalele ‘a e pule’anga, ta’ekau atu kiai ‘a e kau Nopele ‘i he faitu’utu’uni.
‘Oku hanga ‘e he pule’anga he lolotonga ni ‘o talamai ‘oku malava pe ‘o ngaue fakataha ‘a e kau Fakafofonga kakai neongo ‘enau tui fakapolikale kehekehe. ‘Oku ‘iai ‘a e kau Fakafofonga kakai tu’u Tau’ataina ‘o taki ai ‘a e Palemia mo hono tokoni. ‘Oku ‘iai pea mo e kau Fakafofonga kakai ‘o e PTOA neongo kuo nau movetevete, ‘o taki mai ‘a PIveni Piukala he kulupu ‘e taha pea taki mai ‘a Mateni ‘i he kulupu ‘e taha. Ka ‘oku nau lava ‘o fa’u ha pule’anga he lolotonga ni fakataha mo e kau Minisita kuo fili mei tu’a ‘o taki mai ai ‘a e Tama Pilinisi Kalauni.
Kaekehe ko e taimi ‘e lava ai ‘a e kau Fakafofonga Kakai ‘e toko 17 ‘o ngaue fakataha pea nau fakalele ‘a e fonua ‘i he Kapineti pea nofo atu leva ‘a e kau Nopele ‘o sivi ‘enau. Pea ko e me’a mahu’inga, ko e si’isi’i ange ai ‘a e kaunga ‘a e Tama Tu’i ki he fakalele faka’aho ‘a e Fonua pea pehee ki hano tukuaki’i fakapolitikale.
Ka ‘oku fiema’u foki ke ‘aa ‘a e mata ‘o e kau Fakafofonga ‘o e Kakai, ke mahino kiate kinautolu ‘a e mokoi ‘o e Tama Tu’i. He ‘oku ne faka’apa’apa’i ‘enau tui mo’enau fiema’u, kuone fale’i ai ‘a e kau Nopele ki he me’a kenau fakahoko. Ke malu’i kinautolu pea ‘oange ‘a e faingamalie lahitaha ki he kakai. He ko e taumu’a ia ‘o e liliu fakapolitikale ‘o e 2010 ke fakalele ‘e he kakai ‘a e pule’anga.
Ko e taimi koee na’e Palemia ai ha Nopele ‘o hangee ko Lord Tu’ivakano ‘i he 2010, na’e kei tukuaki’i ai pe he kau feinga liliu, ‘oku ‘ikai ha ‘aonga ‘o e liliu he ‘e kei taliui pe ‘a e Palemia ki he Tu’i pea ko e me’a tatau pe ‘e hoko ki he taimi na’e Minisitaa ai ‘a e kau Nopele. Ka ko e ‘aho ni, ‘oku ‘ikai ha toe ‘uhinga ke tuli tonuhia ki hono tukuaki’i ‘o e Tama Tu’i mo e kau Nopele. Ko e palopalema kotoa ‘e hoko, ko e fo’ui pe ‘o e kakai ‘o e fonua ko’enau fili mai ‘a e kau Fakafofonga ‘oku ‘ikai loto ke langa fakataha ‘a e fonua. Pea ko e fo’ui ‘o e kau Fakafofonga, ko’enau fili ke mahu’inga ange ‘enau ‘asenita fakafo’ituitui mo’enau tui fakapolitikale ‘i he fonua fakalukufua.
Ko e PTOA foki na’e fa’a fai kiai ‘a e tokanga he ngaahi me’a fakapolitikale koe’uhi ko’enau ‘asenita ngaue. Ka ‘i he’ene tu’u he taimi, kuonau movete pea he ‘ikai pe hanau toe faingamalie pea ‘oku toe faingofua ange ai ‘a e ngaue fakataha ‘a e kau Fakafofonga kakai, mo e ki’i kau Fakafofonga PTOA he Fale Alea.