Tonga Independent News

‘Ikai ha pule’anga ‘e lava ‘o tu’u ki he mafi ‘o Siaina, mahu’inga ange tauhi vaa he mo’ui kakai mo’enau tau’ataina

Ko e talu pea mei he kei pule’i faka-tu’i (absolute Monarchy) ‘o Tonga ni ‘e he Tu’i mo hono fale pea a’u mai ki he liliu fakapolitikale ‘o e 2010 mo e ‘ikai pe ha pule’anga ‘e lava ‘o tu’u ki he mafi ‘o e fu’u fonua tu’umalie ko Siaina.

‘Oku fakaloloma ange ko e liliu fakapolitikale ‘o e 2010 na’e kamata ai ‘a e fakalele ‘e he kakai ‘o e fonua ‘a e ngaue ‘a e pule’anga pea ko e me’a kotoa ki he lelei ‘a e kakai ‘o e fonua na’e totonu ke malava ‘o fakahoko he kuo pule ‘a e kakai. Pea mei he 2010 ki he 2025 ko e pule’anga ‘aki ‘eni hono 5. Ko e ‘uluaki ko e pule’anga ‘o Lord Tu’ivakano, pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva, Pule’anga ‘o Pohiva Tu’i’onetoa, pule’anga ‘o Siaosi Sovaleni pea pehee ki he pule’anga ‘o Dr ‘Aisake Eke. Ko e kotoa ‘o e ngaahi pule’anga ko’eni ‘oku nau faitatau ‘i he tauhi vaa ki Siaina, kae ‘ikai kenau tokanga ki he mo’ui mo e tau’ataina ‘o e kakai ‘o e fonua ‘i he’ene tu’u ki he kaha’u.

‘Oku mahino ‘aupito ‘a e fakaalaala ‘a e kau taki ‘o e pule’anga ‘i he taimi ‘oku fai ai ha talanoa ki he kau Siaina mo’enau kaunga ki he mo’ui ‘a e Tonga. ‘Oku toe ha fa’ahinga ‘uhinga fakalao fakamamani lahi mo fakamolale mo fakalotu ‘enau taufa kiai, kae ngalo ‘iate kinautolu honau tefito’i fatongia mahu’inga taha,” Ko e ‘Otua mo Tonga ko hoku Tofi’a”.

‘I he taimi tatau ‘oku ‘ikai ha fakaanga ki he fakatonu holo ‘a e kau taki ‘i he’enau malu’i ‘a e kau Siaina kae tukunoa’i ‘a e kakai ‘o e fonua, koe’uhi ko e taimi pe ‘oku nau heka ai ki he sea ‘oku ‘osi ‘unu mai ‘a e kau taki ‘o Siaina ‘o fakalalata atu kinautolu ki honau tafa’aki. Ko e fo’i nga’unu ‘eni ‘oku hoko ai ‘a e kui ‘a e mata ‘o e kau taki he kapau kuo fakalika ange ha fu’u monuu pea ko’enau tau’olunga ia ki he fasi kotoa ‘e taa mei Siaina. Kuo ‘osi me’a ‘aki he Minisita Polisi Hon. Piukala ‘a e founga fakatu’umaki ko’eni ‘oku nguae’aki hotau kau taki ke fakatau’aki ‘a e fonua ni ki he kau Siaina.

Ko e taha foki ko e fu’u noo na’e fakahoko ‘e Tonga mei Siaina hili ‘a e 16/11 mo e ngaahi noo kehekehe ‘oku ‘ova he $100 miliona ki Siaina ‘ata’ata pe. Pea tukukehe ange mo e ngaahi tokoni ‘a Siaina ki Tonga ni ‘oku laulau miliona pea ‘oku nono’o ai ‘a e nima mo e ngutu ‘o e kau taki kenau toe fai ha me’a ‘e kaunga kovi ki Siaina. Pea ‘oku nau fu’u poto ‘aupito pe kinautolu hono fakamatamatalelei’i ‘enau ngaue ‘oku fakahoko ki Tonga ko e ‘ofa, ka ‘oku ‘ikai fai ha ‘ilo ia ki he me’a ‘oku muimui mai ai.

‘I he polokalama manakoa koia ko e 60 Minutes, na’e mahino mo’oni ‘a e feinga ‘a e Sea ‘o e Fale Alea ke ‘oua na’a uesia ‘a Siaina he’ene tali fehu’i pea ko e me’a tatau pe na’e hoko ki he Pule’anga lolotonga hono ‘ohake he taha ‘o e Konifelenisi mo e pule’anga. Ka ‘oku hoko ia ko e hoha’a lahi ki ‘Aositelelia mo Nu’usila, ‘a e nga’unu mai ‘a Siaina ki he Pasifiki mo’ena ‘asenita ngaue. Ka ‘oku fakaloloma taha ko e hangee ‘oku ‘ikai ha tokanga ‘e taha ‘a Tonga ni ia kiai.

Kaekehe ‘oku mahino ‘aupito pe ‘a e hoha’a ‘a e kakai ‘o e fonua ki he kaveinga ni, ‘o e ta’efakapotopoto ‘a e faitu’utu’uni ‘a e kau taki ‘o e fonua. Pea kapau he ‘ikai ke tu’u ‘a e kakai ‘iate kinautolu pe ke fai ha me’a pea ko e kaha’u ‘o Tonga ‘oku tu’u fakatu’utamaki lahi. Ko e me’a fika ‘uluaki na’e finangalo kiai ‘Ene ‘Afio ‘i he too Folofola tapuni, ke tokanga ‘a e pule’anga ki he tau’ataina ‘o e fonua na’e matua’i hetau fanga kui, ka ‘oku ‘ikai ‘ilo koeha ha ngaue kuo fakahoko he pule’anga.

Kapau ‘oku momoi ‘a e kau taki ‘o e pule’anga ki he noo mo e ngaahi monu mei Siaina pea tetau vakai leva ki he lahi ‘o e pa’anga ‘oku tanaki he kau Siaina mei Tonga ni. Kuonau kapu ‘a e ngaahi falekoloa ‘aki ‘a e 90%, kuonau ngoue mo langa mo e pisinisi kehekehe pea ko e fehu’i ‘oku ‘ikai lava ‘a e pule’anga ‘o tali, koeha ‘a e lahi ‘o e ngaahi pisinisi ‘Esia mo e ‘Esia liliu Tonga he fonua ni, koeha ‘a e lahi ‘o e pa’anga ‘oku nau tanaki he ta’u. Ka tali ‘a e fehu’i koia pea he ‘ikai ke toe fiema’u ke fai ha talanoa ki he tokoni ‘oku nau fakahoko ki Tonga, he ‘oku lahi ange ‘a e pa’anga ‘oku tanaki mei he Tonga. Ko e noo ‘oku toki tataitaha hono fakahoko, ka ko e tanaki ‘a e Siaina ‘oku fai pe ia he miniti mo e sekoni kotoa.

‘Oku mahino mo e hoha’a ‘a ‘Amelika, ‘Aositelelia mo Nu’usila ki he lahi ‘o e pa’anga lii mai hotau kakai ki Tonga ni. Ko e lahitaha ‘o e pa’anga koia ‘oku tanaki ia he kau ‘Esia, ‘i he fakatau faka’aho, putu, fai’aho, ngaahi pola konifelenisi mo e katoanga kehekehe. Pea ta ko’enau tokoni ‘oku tafe kotoa ia ki he kato ‘o e kau ‘Esia.

Pea ko e pole mo e fehu’i mahu’inga taha ia he taimi ni ki he kau taki ‘o Tonga pe koeha ‘enau ngaue ‘e fakahoko ki he kaveinga mahu’inga ni. ‘I he teu atu mo e fili lahi Fale Alea ki Novema, ko e me’a sivi mahu’inga ki he kau kanititeiti, pe koeha ‘ene ngaue ‘e lava ‘o fakahoko ki he kaveinga ki he kau ‘Esia pea ko’ene tali ‘oku tonu ke makatu’unga ai hono fili mo hono lii kitu’a.

Facebook
Twitter
Email

Related Articles

Leave a Comment