Folau Palemia ‘o Tonga mo e kau Minisita ki Papua Niukini ke fe’iloaki mo e Tu’i Tapu
Na’e te’eki ke maloloo lelei ‘a e Palemia ‘o Tonga mei he fu’u ngaue lahi hono talitali ‘o e kau taki ‘o e Pasifiki mo e kau taki kehekehe ‘o mamani pea pehee ki he Sekelitali Seniale ‘a e UN, kuone toe me’a atu ki Papua Niukini ke fai ha ki’i fakamalohia fakalaumalie mo faka’atamai.
Ko e folau ko’eni ‘a e Palemia ‘oku mahino ‘oku kau atu kiai ‘a e ni’ihi ‘ene kapineti pea mo e kau ma’olunga he pule’anga ka ko e kau memipa ‘o e Siasi Katolika, kenau ma’u faingamalie ke fe’iloaki mo e tangata’eiki Tu’i Tapu Pope Francis.
Ko e ma’u koia ha taha ha faingamalie ke fe’iloaki mo e tangata mahu’inga ni ko e fu’u me’alahi ia. ‘O ‘ikai ke ngata pe hono tu’unga fakalotu ko e Tu’i Tapu pea mo e taki ki he lotu fakakalisitiane tokolahitaha ‘i mamani, ka ko e tu’unga tukufakaholo fakalotu ‘o e Tu’i Tapu ‘oku laui Senituli ‘ene tuku’au mai.
Pea ko e ‘uhinga ia ‘o e feinga ‘a e Palemia mo e ni’ihi he pule’anga ke ma’u faingamalie ke fe’iloaki mo e Tu’i Tapu, ka ko e me’a tepu ko e fekumi ki ha tapuaki fakalangi ke tokoni ki he fatongia hono tataki ‘o e pule’anga mo hono ngaahi fatongia mahu’inga.
Ko e ‘a’ahi ko’eni ‘a e Tu’i Tapu, ko e konga ia ‘ene ngaahi polokalama ‘a’ahi fakamelino ki he mamani, ‘o hangee ko e palopalema lahi koia ‘oku hoko he kakai ‘o Papua Hihifo ‘oku pule’i ia mei ‘Initonesia pea ko e lau ta’u ‘a e ngaahi fepaki he kakai ‘o e fonua mo e kau sotia ‘o ‘Initonesia ko’enau feinga kenau pule’anga tau’ataina. Kuo lahi foki ha kakai kuo mate ‘i West Papua ‘i he’enau feinga fakafepaki ki he va’a fakakautau ‘a ‘Initonesia kenau pule’anga tau’ataina.
Ka ko e me’a fakaofo heni ko hono fuofua faka’ataa ‘a e kau’afonua ‘o Papua Niukini mo West Papua ke kolosi mai ‘a e ngaahi pasi mo e kaingalotu mei West Papua ki he kolo ofi pe he kau’afonua mo Papua Niukini kenau fe’iloaki mo mamata ki he Tu’i Tapu. Pea ‘oku mahino ai ‘a e faka’apa’apa’i lahi ‘o e Tu’i Tapu, kuone hanga ‘o fakaava ‘a e ngahi kau’afonua kuo tapuni.
Kuo fakahaa foki mei ‘Initonesia ko e faka’ataa fakataimi pe ‘eni ia koe’uhi ko e ‘a’ahi mahu’inga ‘a e Tu’i Tapu ki he fonua. Ka ‘oku hoko ‘eni ia ko ha ‘amanki lelei ki he kakai ‘o e ongo pule’aga. Ko Papua ko e fonua lahi pea ko e vaea ‘o e Papua ‘oku ui ko Papua Niukini pea ko e tafa’aki ‘e taha ‘oku ui ko West Papua ‘oku pule’i ‘e ‘Initonesia talu mei he 1960. Pea ko e tafa’aki ia ‘oku lahi taha ai ‘a e tau mo e mate ‘a e kakai.
Na’e fakatokanga’i fakamamani lahi ‘a e palopalema ‘o West Papua, he ‘oku tui ‘a e tokolahi ‘oku taimi ke tukuange ‘a West Papua kenau tu’u tau’ataina he kuo ‘osi atu ‘a e taimi ‘o e pule fakakolonia. Pea ko e ‘uhinga ia ‘a e folaua he Tu’i Tapu ‘a Papua Niukini ke fakahoko ha fakamelino he vaha’a ‘o e kakai ‘o e West Papua mo e kautau ‘a ‘Initonesia.
Ko e me’a makehe ia ‘oku hoko he taimi ‘oku ‘a’ahi holo ai ‘a e Tu’i Tapu ki he ngaahi fonua ‘oku fakahoko ai ‘a e tau, ‘oku hu’i mahafu ‘a e tau ‘o melino, kanau hanga taha ki hono talitali ‘a e Tu’i Tapu ko’enau faka’apa’apa’i hono tu’unga ko e Tu’i Tapu.
Ko e Papua mo West Papua ko e tokolahitaha ‘oku lotu fakakalisitiane pea na’e talolo ‘a e fu’u kakai ‘e toko 35000 he mala’e va’inga Sir John Guise Stadium pea mo e toko 20000 ‘i Vanimo, ko e kolo he kau’afonua mo West Papua, ‘one talitali ai ‘a e kaingalotu West Papua ‘e toko 300 na’e faka’ataa kenau kolosi ki Vanimo ke fe’iloaki mo e Tu’i Tapu.
Kaekehe ko e me’a atu ‘a e Palemia ‘o fe’iloaki mo e Tu’itapu mo’ene kau folau, ‘oku ‘iai ‘a e ‘amanaki tenau foki mai ‘o fakahoko ha ngaue lelei ma’ae fonua ke ‘aonga ‘enau folau. He kuo fehu’ia he tokolahi pe ko e folau ko’eni kohai ‘oku ne totongi. Pea kapau tenau foki mai ‘o ‘ikai ha fakalaka kimu’a pea ‘e mo’oni leva hono ‘eke’i ‘enau folau.
