Fengaue’aki ‘a e Konifelenisi Uesiliana mo e Ngaahi Konifelenisi Tali Fakasotoma
Tangata’eiki,
Kuo a’u mai pe kiate au ‘a e ngaahi hoha’a koe’uhi ko e matu’aki e’a ‘aupito ‘a e fengaue’aki ‘a e Konifelenisi Uesiliana mo e ngaahi Konifelenisi ‘oku tali ai ‘a e fakasotoma. Pea ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi me’a ke fakamahino ‘o kau ki he me’a ni.
Ko e ‘uluaki, na’e ‘ikai ha lau ia ‘i he Konifelenisi 100, ‘a ia ko e Konifelenisi ia ‘o e 2024 pe ko e ha ‘a e anga ‘o e fengaue’aki ‘a e Uesiliana mo e ngaahi Konifelenisi ‘oku nau tali ‘a e fakasotoma. Ka na’e mahino ‘aupito ‘a hono talitali lelei ‘o e kau taki ‘o e ngaahi Konifelenisi ko ‘eni, tautautefito ki he Konifelenisi ‘o e Metotisi ‘a Niusila pea mo e Konifelenisi ‘o e Siasi Fakatahataha ‘o ‘Aositelelia, ‘i he Konifelenisi 100, he ko e ongo Palesiteni ‘o e ongo Konifelenisi ko ‘eni na’e ‘ange ke na fakalele ‘a e ako tohitapu ‘a e Konifelenisi kakato. Ko e akotohitapu ia ‘oku fa’a fatongia’aki ‘e he Palesiteni ‘o e Siasi.
Ko e ua, ‘oku mahino ‘aupito pe ‘a e poupou ‘a e Konifelenisi Uesiliana ‘o fou ‘i honau kau taki, ki he ngaahi Konifelenisi ‘oku ‘osi tali ai ‘a e fakasotoma, he kuo fuofuoloa mai pe hono fakamahino ‘e he Konifelenisi Uesiliana, neongo ‘a e ‘ikai te ne tali ‘a e fakasotoma, ka ‘oku ne fengaue’aki pe ‘e ia mo e ngaahi Konifelenisi ‘oku tali lelei ai ‘a e fakasotoma. Ko e talu pe eni mei he ngaahi taimi ne tali ai ‘a e fakasotoma ‘i he Metotisi ‘a Niusila pea mo e Siasi Fakatahataha ‘o ‘Aositelelia pea ko ‘eni kuo kau atu ki ai mo e Siasi Metotisi Fakatahataha ‘o ‘Amelika, mo e tu’ukaivi ‘a e Konifelenisi Uesiliana ‘i hono taukave ‘ene talitali lelei mo ‘ene fengaue’aki mo e ngaahi Konifelenisi ko ‘eni.
Ko e tolu, ko hono me’a pe, he ko e kakai kotoa pe ‘o e Uesiliana ‘i muli ‘oku nau mavahe mei he ngaahi Konifelenisi ko ‘eni, ‘o fokotu’u honau ngaahi fai’angalotu tau’ataina, ke fakamahino ‘enau ta’etali ‘a e fakasotoma, ‘oku ‘ikai ke fa’a talitali lelei kinautolu ia ‘i he Konifelenisi Uesiliana. Na’e ‘osi fai e ngaahi feinga he kuohili, ‘e Faifekau Dr Hedley Fihaki, ‘a ia na’a ne taki he kulupu ‘o e ngaahi Siasi na’a nau tu’u ‘o faka’ikai ki hono tali ‘o e fakasotoma ‘e he Siasi Fakatahataha ‘o ‘Aositelelia, ke kole ki he Konifelenisi Uesiliana ke nau lea ki he Konifelenisi Siasi Fakatahataha ke ‘oua te nau tuli ‘a e ni’ihi ko ‘eni mei he Siasi, ka ne ‘ikai ke fiefakahoko ia ‘e he Konifelenisi Uesiliana. Pea ko e ‘aho ni, kuo ‘osi tuku kitu’a ‘a e faifekau ko ‘eni mo e kau faifekau Tonga ni’ihi mo e ngaahi kaingalotu ‘e he Siasi Fakatahataha ‘o ‘Aositelelia. Ko e me’a tatau pe ‘oku hoko ‘i Niusila he fai’angalotu na’e fokotu’u ‘e Faifekau Tavake Tupou ‘o ‘iloa ko e Upper Room, ‘oku ‘ikai ha fengaue’aki ia ‘a e Konifelenisi Uesiliana mo e ngaahi fai’angalotu ko ‘eni.
Ko e fa, ‘oku taau pe pea totonu ‘a e hoha’a ‘oku fai ‘e he kakai ‘o ‘asi ‘i he ope ki he tu’unga ko ‘eni ‘o e fengaue’aki ‘a e Konifelenisi Uesiliana mo e ngaahi Konifelenisi ‘oku nau tali ‘a e fakasotoma, he neongo ‘oku te’eki ai tali ‘e he Konifelenisi Uesiliana ‘a e fakasotoma, ka kuo tau ‘osi tali ‘ekitautolu ‘enau kau faifekau mo ‘enau kau Palesiteni ke ha’u ‘o ako’i ‘a e tohitapu ki he kakai hotau Siasi. Ko e tu’unga fakatupu hoha’a ia ‘o e Konifelenisi 100, ko e mahino ‘oku faka’ataa ‘a e fa’ahinga ‘oku mahino ‘aupito ‘a e ‘ikai te nau tui tatau mo e Uesiliana ki he Tohitapu, ke nau omi ‘o ‘ako’i hotau kakai ki he Tohitapu. Mo’oni, ko e tu’utu’uni ‘o e polokalama ia ko ‘eni ‘oku ‘i he Palesiteni ‘o e Siasi, ka na’e tonu ke vakai’i lelei ‘a e ongo palangi ko ‘eni. He ko e ‘uhinga pe ‘ena a’u ki he tu’unga Palesiteni, ko e mahino kuo na ‘osi fakahoko ‘a e ngaahi mali fakasotoma, pea ‘ikai ko ia pe, ka na’a ‘oku na fai pehe mo kinaua foki, pea ‘e anga fefe ai ha’atau tukuange ‘a e kakai pehe ke nau ha’u ‘o ako’i e Tohitapu ki hotau kakai?
Ko e nima, ‘oku mahino mei he tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e fengaue’aki ‘a e Konifelenisi Uesiliana mo e ngaahi Konifelenisi ‘oku tali ‘a e fakasotoma, kuo ‘osi tali pe ‘e he Siasi ia ‘a e mo’oni ‘o e fakasotoma in principle (pe ko e fo’i fakakaukau) neongo ‘oku te’eki ai ke tau tali in practice (ko e to’onga mo’ui). Ko e ta’u foki eni ‘e fiha mo e fakakau ‘o e kau taki ‘o e ngaahi Siasi ko ‘eni ‘i hono hilifaki nima ‘etau kau faifekau. Pea ko e tokolahi taha ‘etau kau faifekau Tonga ‘oku ngaue ‘i he ‘otu muli, ko e fa’ahinga ‘oku nau faifekau he ngaahi Konifelenisi ko ‘eni ‘oku ‘osi tali ai ‘a e fakasotoma. ‘I he’ene pehe, ko e ki’i laka si’i pe ‘oku toe ki he Konifelenisi Uesiliana, ke nau tu’utu’uni ke tali ‘a e fakasotoma.
Ko e ono, ‘i he tu’unga lolotonga ko ‘eni ‘o e fengaue’aki pea hange ko e me’a ‘oku sio ki ai ‘a e kakai ‘i he Konifelenisi 100 ‘a e Uesiliana ki hono faka’ataa ke faiako’i e tohitapu ‘e he ongo Palesiteni mei he ongo Siasi kuo ‘osi tali ai ‘a e fakasotoma, mahalo na’a loloa e ta’u ‘e 20 mei heni kuo ‘osi tali ‘a e fakasotoma ‘i he Konifelenisi Uesiliana. He ko e tu’unga ‘o e hoha’a ‘a e kakai ‘o e Siasi, ko e mahino ‘oku fakalakalaka pe kimu’a ‘a e anga ‘o e fengaue’aki ko ‘eni. Na’e kamata pe he ‘omi ‘a e kau taki ko ‘eni ‘o fakaafe fakalangilangi he Konifelenisi. Pea hoko atu ki ai mo hono fakaafe’i ke nau kau he hilifaki nima ‘etau kau faifekau. Pea ko ‘eni kuo nau faiako tohitapu ki he Konifelenisi kakato.
‘Oku tui ‘a e fakamatala ni fakataha mo e kakai ‘oku fakaha ‘enau hoha’a ‘i he ope, kuo ‘osi tali ‘e he kau taki Uesiliana ia ‘a e fakasotoma neongo ‘oku te’eki ke tali ia ‘e he Siasi. ‘I he’ene pehe, kuo totonu ke fakamahino ‘e he Siasi pe ko e ha ‘a e natula, ngaahi makatu’unga mo e ngaahi fakangatangata ‘o e fengaue’aki mo e ngaahi Konifelenisi ‘oku tali ai ‘a e fakasotoma. ‘Oku tau ‘ofeina hotau kakai ‘i he ngaahi Siasi kuo tali ai ‘a e fakasotoma, ka ‘oku taau ke ‘i ai e ngaahi fakangatangata ‘o ‘enau kau mai ki he’etau ngaahi feohi’anga ‘akitautolu ‘oku tau kei tui ki he tohitapu, ki hono angahala ‘o e fakasotoma.
Faka’apa’apa atu,
Rev Dr Ma’afu Palu (‘Onemalama)
