Tonga Independent News

Feinga Tama Tu’i ki he lelei hono kakai, kae tala ‘oku kaunoa

Ko e taha ‘o e kaveinga ‘oku talanga fefeka ai ‘a e kau politikale mo e matiketika ‘i he faka’uhinga lao mo e konisitutone, ko e talanoa ki he ‘ikai ha ‘eiki Nopele kuo fili ki he Fale Alea ‘e kau ki he Kapineti, makehe mei he Tama Pilinisi Kalauni ko e ui mei tu’a.

‘Oku tui pea faka’uhinga’i ‘e he tokolahi, na’e makatu’unga ia mei he fale’i mei he Tama Tu’i ki he’ene kau Nopele ke ‘oua na’a kau ha taha ki he lakanga Minisita. Kae tuku hono fakalele ‘o e fonua ki he kau memipa Fale Alea na’e fili ‘e he kakai.

Ko e ngaahi fakamahamahalo kotoa foki ‘a e talanoa ki he mokoi ko’eni ‘a e Tama Tu’i ki he’ene kau Nopele. Ka kuo hoko ia ko e fo’i mo’oni ‘oku tali ‘e he ni’ihi ko’eni ‘oku nau tukuaki’i ‘oku kaunoa ‘a e Tama Tu’i, ‘i he fili ‘o e kau Minisita pea ko’enau totonu fakafo’ituitui mo’enau faka’uhinga.

Ka ‘oku fenapasi ‘aupito ‘a e mokoi ‘o e Tama mo e kaveinga kuo lahi hono talanga’i, ke ‘ave hono fili ‘o e kau Nopele ki Fale Alea, ki he kakai. ‘I he’ene pehee, kapau na’i ‘iai ha fale’i pe mokoi ‘Ene ‘Afio ke ‘oua na’a toe ma’u lakanga Minisita ha Nopele, ko’ene feinga ia ke kamata ke fakahoko ‘a e loto ‘o e kakai. Ko hono tuku  ki he kau fakafofonga ‘o e kakai kenau fakalele ‘a e pule’anga kae fakasi’isi’i ‘a e kaunga kiai ‘ene kau Nopele, he ko hono kau fakafofonga tukufakaholo kinautolu he nofo fakaTonga.

Ko e ‘uhinga lahitaha na’e fai ai ‘a e feinga ke fili ‘e he kakai ‘a e kau Nopele kenau taliui ki he kakai kae ‘ikai ko e Tama Tu’i. Ka ‘i he aata ke ‘asi mai ke fakasi’isi’i ha kaunga ‘a e kau Nopele ki he faitu’utu’uni hono fakalele ‘a e fonua, kuo ‘asi mai hono tukuaki’i ‘oku ‘iai ‘a e kaunoa.

Pea ko e fehu’i leva ia ‘a e tokolahi, pe koeha koaa ‘a e me’a ‘oku pau kiai ‘a e ni’ihi ko’eni. He ko e feinga ee ke tokoni ki he fiema’u ‘a e kakai, ke ‘oua na’a kau ‘a e kau nopele ki he faitu’utu’uni hono fakalele ‘o e fonua, ‘oku tukuaki’i ia ko e kaunoa. Pea ‘oku ‘iai ‘a e tui ‘oku hoko ‘a e liliu Konisitutone ‘o e 2010, ke vaka mai ai ‘a e kau kumi faingamalie mo e fiema’u mafai tokolahi ki he loto pule’anga.

Na’e tuku atu ‘e he tangata Politikale mo e Loea ko Lopeti Senituli ‘ene fakamatala ki he Letio NZ, ki he me’a na’e hoko he ‘uluaki fokotu’u atu ‘a e kau Nopele ki he Kapineti ‘a Dr Eke, ka na’e ‘ikai tali He’ene ‘Afio. Na’ane toe lave ki he ngaahi kupu he Konisitutone, ‘oku kei ‘oange ‘a e mafai ki he Tu’i, ‘o fekau’aki mo hono fakanofo ‘o e ngaahi lakanga mahu’inga he fonua. Na’ane fakatataa’aki ‘a e Potungaue Taumalu’i ‘Ene ‘Afio mo e Potungaue ki Muli. Pea ‘oku ne tui, ko e ngaahi mafai ko’eni ‘oku feinga ‘a e Tama Tu’i ke fakamalohia ‘ene tu’u fakakonisitutone.

Kaekehe katau vakaiange ki he ngaahi palopalema kuo hoko hili ‘a e liliu fakapolitikale ‘o e 2010. Na’e mahino mei ai na’e ‘ikai mo’oni ‘a e fakakaukau ko e tokolahitaha ‘o e kakai ‘oku nau loto ke fakahoko ha liliu ‘o fakatatau ki he fakakaukau ‘o e ni’ihi na’anau takimu’a ai ‘o hangee ko Akilisi Pohiva (RIP). Ko e ola ‘o e fuofua fili na’e anga pehe ni.

 

PTOA

INDEPENDENT

NOBLES

PEOPLE’S PARTY

2010

12

5

9

O

2014

9

8

9

0

2017

14

3

9

0

2021

3

13

9

1

 

Ko e 2006 na’e tutu ai ‘a Nuku’alofa ‘e he kau feinga liliu. ‘I he pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva moe PTOA he 2014 ko e fuofua pule’anga ke veteki(dissolve) ‘e he Tu’i ‘i Sepitema 2017, ‘ikai ke ngata ai ko e toko 3 ‘o e kau Minisita kau ai ‘a e Tokoni Palemia na’e tuli ‘e ‘Akilisi, ko Siaosi Sovaleni, Fe’ao Vakataa pea mo Tevita Lavemaau. Ka ‘i he fili lahi ‘o Novema ‘o e 2017 na’e mo’ui mai ‘a e PTOA ‘o ikuna ‘a e Sea ‘e 14 kenau pule’anga. Ka ‘i he pule’anga ‘o e 2014 na’e kau fakataha ‘a e PTOA mo e kau Tau’ataina ‘e ni’ihi kau ai mo e kau Minisita na’e tuli kenau fokotu’u pule’aga, kae te’eki ‘osi honau teemi kuonau too kehekehe.

‘I he 12 Sepitema 2019 na’e pekia ai ‘a ‘Akilisi Pohiva pea iku ke moveuveu lahi hono pule’anga he kee pe kohai tene fetongi ‘a e PM, ‘o iku kenau movete pea fokotu’u ai ‘a e paati fo’ou ko e Paati ‘a e Kakai ‘o taki ‘e Pohiva Tu’I’onetoa ko e Palemia fo’ou he ‘aho 9 ‘o ‘Okatopa 2019.

Pea ‘i he fili lahi ‘o e 2021, na’e too kovi ‘aupito ‘a e PTOA ‘i he’enau ma’u pe ‘a e sea ‘e 3, kae ma’u he kau Tau’ataina ‘a e sea ‘e 13 pea sea ‘e 1 ‘a e Paati ‘a e kakai. Na’e fili ai ‘a Hu’akavameiliku ko e Palemia. Na’e lele mai hono pule’anga ‘o a’u mai ki Tisema ‘o e ta’u kuo’osi pea ne fakafisi ko e lahi ‘o e ngaahi tukuaki’i mei he kau fakaanga. Kae fili ai pe ‘a Dr. ‘Aisake Eke ko e Palemia fo’ou ‘o e pule’anga lolotonga.

Na’e fale’i ‘e he Tama Tu’i ‘a hono kakai he teuaki ‘o e fili ‘o e 2021 kenau fili fakapotopoto pea na’e fili ai ‘a e kau tangata poto mo ako lelei tokolahi. Kae pango na’e toonoa ‘ene ‘amanaki he ‘ikai kenau lava ‘o ngaue fakataha. Kae lahiange ‘a e taimi tokehekehe ‘a e fu’u kau tangata ako lelei ko’eni.

Ko e tukunga leva ‘a e Fale Alea mo e tu’unga fakapolitikale ‘o e fonua, ‘oku ‘ikai ‘ilo pe ‘oku hu’u kife. Pea ka ‘iai ha kaunga mai ‘a e Tama Tu’i ki hono fakalelei’i pea ‘oku tonu peseta ‘e 100, he ‘oku ‘ikai mokoi ke vakai mai ki hono fonua ‘oku hangee ia hano fakalele ha fonua ‘aha faha, ke hoko ko e kumi’anga faingamalie mo e kumi mafai ki he ni’ihi kae tuku hono kakai kenau faingata’a’ia.

Facebook
Twitter
Email

Leave a Comment