Tonga Independent News

Monday 20, May 2024

Faito’o konatapu ko e pole ki he melino mo e ma’uma’uluta fonua mo e Fakamaau’anga

Fiema’u ke tokanga ‘a e pule’anga ki he tauhi vaa fakatipilometika, koe’uhi ko e fe’au’auhi ‘a e ngaahi fonua malohi mo’enau ngaahi ‘asenita.

‘I hono fakaava fakalotofale ‘a e Fale Alea ‘o Tonga ‘i he ‘aho Tu’apulelulu ‘o e uike ni, na’e mahino ‘a e kei toka hono finangalo ‘i he uesia lahi ‘oku fakahoko ‘e he faito’o konatapu, ki he melino mo e ma’uma’uluta ‘a e fonua pea pehee ki he Fakamaau’anga.

‘I he fakaava ‘o to’u Fale Alea 2023-2024, na’e fakafofonga’i ai ‘e he Pilinisi Kalauni ‘o Tonga Tupouto’a, ‘a ‘Ene ‘Afio hono fakahoko ‘a e too Folofola mei he Taloni ki he Fale Alea ‘o Tonga pea fakafe’ao kiai ‘a Lord Ve’ehala pea mo Lord Niukapu.

‘I he too folofola mei he taloni, na’e mahino ‘a e kei toka ‘a e finangalo ‘Ene ‘Afio ki he uesia ‘oku fakahoko ‘e he faito’o konatapu ki he hakotupu ‘o e fonua pea pehee ki hono kakai. Kae toe faka’ohovale ‘ene folofola ki hono hanga ‘e he faito’o konatapu ‘o fakafaingata’a’ia’i ‘a e Fakamaau’anga pea mole ai ‘a e falala ‘a e kakai ki he Fakamaau’anga.

‘Oku faka’ohovale ‘a e konga ko’eni ‘a e too folofola, pe ‘oku ‘uhinga ki he haa ‘a e kupu’i folofola ni, ka ‘oku mahino ‘a e loloto ‘oku ‘uhinga kiai, he ko hono fatu ‘o e too folofola, na’e fatu ‘aki ‘a e a’usia.

Ko e ta’u hokohoko ‘aki ‘eni ‘e 3 ‘a e toka ‘a e finangalo ‘Ene ‘Afio ki he palopalema ‘o e faito’o konatapu. Pea ‘oku mahino ‘ene toka mamafa ki he kaveinga ‘ene fakamanatu he ta’u kotoa, ka ‘i he tafa’aki ‘e taha ‘oku hangee ‘oku ‘ikai ha fakalaka ia ‘e taha kimu’a hono tau’i ‘a e faito’o konatapu, ka ‘oku fakalalahiange ‘ene lahi pea ‘ikai ha fakalaka ‘e taha kimu’a hono tau’i ‘o e palopalema ni.

Kuo a’u ‘eni ki he fu’u Fono Fakafonua ‘i he 2021 ki hono tau’i ‘o e faito’o konatapu, na’e ‘afio ai ‘a e Tama Tu’i mo e kakai ma’olunga ‘o e fonua mo e pule’anga. Ka ko e ‘alu ‘eni ke ta’u ‘e 2 kuo ‘ikai ha toe lave ia ‘e taha kiai.

‘Oku kei hokohoko atu pe hono ma’u ‘a e faito’o konatapu he ngaahi uta pea kehe ange ‘a e faito’o konatapu ‘oku ‘ikai ma’u hono huu mai. Pea kei ma’ui’ui ngaue ia ‘a e kakai kuo ‘osi lave’i ‘oku nau felave’i mo e faito’o konatapu, ka ‘oku ‘ikai ha fakamo’oni ke puke’aki. Pea ko e tali tatau ai pe mei he potungaue Polisi ko e fu’u ngaue fakamamani lahi pea ‘oku faingata’a ke ta’ofi. Ka ko Tonga ni ‘oku ‘iai hono ‘amanaki lelei’anga koe’uhi ko e ki’i fonua si’sisi’i pea ‘oku faingofua ke siofi mo ma’u, ka ko e palopalema lahi kuo fakapapau’i ko e faihala ‘a e kau ngaue fakapule’anga ‘oku felave’i ki hono tau’i ‘o e faito’o konatapu.

Na’e to e folofola foki ‘Ene ‘Afio ki he mahu’inga ki he pule’anga ke tokanga mavahe ki he’ene tauhi vaa fakatipilometika ki he ngaahi fonua malohi, koe’uhi ko’enau fe’au’auhi ke ma’u ‘a e poupou ‘a e fonua, ki he’enau ngaahi ‘asenita, na’a hoko ke uesia ai hotau fa’unga.

‘Oku mahino heni ‘oku ‘ikai ke puli ki he fingangalo ‘Ene ‘Afio ‘a e ngaahi pusi mo kumaa ‘a e ngaahi fonua malohi, hangee ko Siaina mo ‘Amelika mo ‘Aositelelia ‘i he ngaahi tokoni fakapa’anga mo e tokoni kehekehe, ke ma’u’aki ‘a e poupou ‘a Tonga ki he ngaahi fakataha fakavaha’a pule’anga hangee ko e Pule’anga Fakatahataha. Na’a hoko ia ko ha me’a kenau pule’i mo uesia ai ‘a e fa’unga mo hono fakalele ‘o e fonua.

Kaekehe na’e fakamalo’ia he too folofola ‘a e Fale Alea he taimi faingata’a na’e too he fonua mo e ngaue na’anau fakahoko, ka na’e toe fiema’u ke toe mateuteu ange koe’uhi ko e ngaahi pole kuopau ke hoko.

‘Oku te’eki ke mahino ha ‘aho ‘e kamata ai, ka ‘oku ‘amanaki atu ‘a e kakai ‘o e fonua ke fanongoa ‘a hono talanga’i ‘a e patiseti.