A’u vaa fakapolitikale PTOA mo e TU ki he fakamanamana tamate
Kuo ‘alu ke ta’eoli pea ta’eta’emita atu ‘a e fa’ahinga to’onga vaa fakapolitikale ‘a e ongo fa’ahi fakapolitikale lalahi he Fonua ni, ko e PTOA pea mo e TU ‘oku taki ai ‘a Faifekau Pita Pua.
Ko e tali pe foki ‘a e vaa mai ‘a e ongo paati ni ‘i he ngaahi ta’u si’i kuohili, ‘o takave’i he PTOA ke fakahoko ha liliu fakapolitikale kakato fakatemokalati ki he fa’unga pule ‘a e Fonua, kae tui ‘a e TUU mo poupou ki he pule ‘a Ha’a Moheofo.
Ka ‘oku ‘alu pe taimi mo e toe palakuu ange mo e ta’eta’ehuni ‘a e to’onga mo e fa’ahinga talanga ‘oku nau fakahoko pea ‘oku ho’ata mai ai ‘a e tu’unga faka’atamai mo e fakalotu ‘oku nau ‘iai.
Pea ko e tuapotutaha ‘eni, ko e fepolepolei ‘a e kau takimu’a he ongo tafa’aki, kenau fetaulaki pe kohai ‘oku malohi koe’uhi ko e fa’a fepolepolei he mitia fakasosiale. Pea tau’aki tala kohai ‘oku hia mo ta’e’ifilia pea mo e me’a te ne fakahoko.
Na’e ‘i Tonga ni foki ‘a e taki ‘o e TUU Pita Pua ke fakahoko ‘enau polokalama fakamanatu Tukufonua, na’e fakahoko he ‘Uluaki Faa ‘i Pouono, ka na’e pehee na’e ‘ikai ke loto kiai ‘a e kau faitu’utu’uni ke fakahoko ha polokalama pehee.
Na’e hoko ‘eni ke hanga atu ‘a e PTOA ‘o fakamatalili’I ‘a e TUU ko e ‘ikai lava ‘enau polokalama Tukufonua na’e teu ke fakahoko. Pea tanaki mai kiai mo e ngaahi me’a kehekehe pee mei mu’a koe’uhi ko e vaa fakapolitikale.
Ka na’e fakaloloma lahi ko e tuku mai he taha ‘o e kau poupou fefeka mo e taki ‘o e PTOA ‘Asiata Masima, ‘ene vitio ‘o fakahaa hangee ha’ane vete hia ‘ene teuteu pe palani ke fakapoongi ‘a e taki ‘o e TUU ‘aki ‘a e helepelu
‘I he vitio ‘a ‘Asiata na’ane fakahaa ai ‘a e ‘alu ange ‘a Vilisoni Tauelangi kena ‘alu ki he feitu’u na’e pehee ‘e ‘iai ‘a Pita Pua. Na’e ‘aluange ‘a Vilisoni pea mo e helepelu ko e taumu’a pe ‘a ‘Asiata ke ne tu’utu’u ‘aki ‘a Pita Pua ke mahino kohai ‘oku ta’e’ilifia mo hia. Na’e fakaloloma ko e fakahaa ‘e ‘Asiata na’ane ‘osi fakapapau’i pe ke ne fakahoko kia Pita Pua ka na’e talunga mo e ‘ikai kenau fetaulaki. Ka ko’ene vitio ke fakahaa ‘a e me’a na’ane fakakaukau ke fakahoko.
Ko e tali pe foki ‘a e vaa mai ‘a e ongo paati ni ‘i he ngaahi ta’u si’i kuohili, ‘o takave’i he PTOA ke fakahoko ha liliu fakapolitikale kakato fakatemokalati ki he fa’unga pule ‘a e Fonua, kae tui ‘a e TUU mo poupou ki he pule ‘a Ha’a Moheofo.
Ka ‘oku ‘alu pe taimi mo e toe palakuu ange mo e ta’eta’ehuni ‘a e to’onga mo e fa’ahinga talanga ‘oku nau fakahoko pea ‘oku ho’ata mai ai ‘a e tu’unga faka’atamai mo e fakalotu ‘oku nau ‘iai.
Pea ko e tuapotutaha ‘eni, ko e fepolepolei ‘a e kau takimu’a he ongo tafa’aki, kenau fetaulaki pe kohai ‘oku malohi koe’uhi ko e fa’a fepolepolei he mitia fakasosiale. Pea tau’aki tala kohai ‘oku hia mo ta’e’ifilia pea mo e me’a te ne fakahoko.
Na’e ‘i Tonga ni foki ‘a e taki ‘o e TUU Pita Pua ke fakahoko ‘enau polokalama fakamanatu Tukufonua, na’e fakahoko he ‘Uluaki Faa ‘i Pouono, ka na’e pehee na’e ‘ikai ke loto kiai ‘a e kau faitu’utu’uni ke fakahoko ha polokalama pehee.
Na’e hoko ‘eni ke hanga atu ‘a e PTOA ‘o fakamatalili’I ‘a e TUU ko e ‘ikai lava ‘enau polokalama Tukufonua na’e teu ke fakahoko. Pea tanaki mai kiai mo e ngaahi me’a kehekehe pee mei mu’a koe’uhi ko e vaa fakapolitikale.
Ka na’e fakaloloma lahi ko e tuku mai he taha ‘o e kau poupou fefeka mo e taki ‘o e PTOA ‘Asiata Masima, ‘ene vitio ‘o fakahaa hangee ha’ane vete hia ‘ene teuteu pe palani ke fakapoongi ‘a e taki ‘o e TUU ‘aki ‘a e helepelu
‘I he vitio ‘a ‘Asiata na’ane fakahaa ai ‘a e ‘alu ange ‘a Vilisoni Tauelangi kena ‘alu ki he feitu’u na’e pehee ‘e ‘iai ‘a Pita Pua. Na’e ‘aluange ‘a Vilisoni pea mo e helepelu ko e taumu’a pe ‘a ‘Asiata ke ne tu’utu’u ‘aki ‘a Pita Pua ke mahino kohai ‘oku ta’e’ilifia mo hia. Na’e fakaloloma ko e fakahaa ‘e ‘Asiata na’ane ‘osi fakapapau’i pe ke ne fakahoko kia Pita Pua ka na’e talunga mo e ‘ikai kenau fetaulaki. Ka ko’ene vitio ke fakahaa ‘a e me’a na’ane fakakaukau ke fakahoko.
Na’e fakahoko ‘a e fetu’utaki ki he tokoni Komisiona DC Tevita Vailea, pe ‘oku fakatokanga’i ‘e he Potungaue ‘a e ngaahi me’a fakapolitikale ko’eni ‘i he mitia fakasosiale, ka na’e te’eki faingamalie ‘a e tokoni Komisiona ke ‘omai ha tali.
Ka ‘i he efiafi tatau pe na’e tuku hake ai ‘ehe mitia fakasosiale ‘a e fakamatala kuo puke he kau Polisi ‘a ‘Asiata. Pea ‘oku ‘ikai ‘ilo pe na’e fakahoko ha launga pea ko e tohi na’e fakahoko he ongoongo ni he ‘oku te’eki faingamalie ke tuku mai he Potungaue Polisi ha tali mo ha fakamatala
Kaekehe ‘oku mahu’inga fau ki he Potugaue Polisi kenau fakatokanga’i a’upito ‘a e ongo ki’i kulupu ko’eni, ‘i he peesi mitia fakasosiale ‘oku nau ngaue’aki pea mo e ngaahi lea ‘oku nau fakahoko, he ‘iai pe ‘aho ‘e hoko ai ha palopalema.
‘Oku koviaki ‘a e ni’ihi ko’eni he ‘oku nau tokolahi pea lahi ‘a e ‘atamai mo e to’onga tatau he me’a ko e lea kovi mo palakuu ‘i he peesi mitia fakasosiale, ko e ni’ihi ‘oku nau nofo muli pea ‘oku mahino ko e lava pe ‘o fai ‘enau laulaunoa ko e ‘ikai kenau ‘i Tonga ni. Pea ko e ni’ihi ‘oku peesi puloa ‘o fai’aki ‘a e anga palakuu ke ‘oua ‘e ‘ilo’i honau natula totonu.
Kuo a’u foki ki he fokotu’u ia mei he taha ‘o e kau PTOA fefeka Sharon Mina mei ‘Amelika pe kohai te ne lava ‘o fai ha me’a kia Pita Pua ka ne totongi mai ‘eia mei ‘Amelika. ‘Oku ‘ikai lava he ongoongo ni ia ‘o mahino’i pe ‘oku angafefee ‘a e mo’ui ‘a e ni’ihi ko’eni, ka ‘oku mahu’inga ke fakatokanga’i.
‘I he taimi tatau ‘oku mahino ‘a e fu’u vaivai ‘aupito ‘a e tafa’aki ‘o e lao ki he ngaue hala ‘aki ‘o e mitia fakasosiale neongo kuo ‘osi fatu hono lao. Kae mahalo ‘e toki fakatokanga’i kae ‘oleva kuo mole ha mo’ui.
Ka ‘i he efiafi tatau pe na’e tuku hake ai ‘ehe mitia fakasosiale ‘a e fakamatala kuo puke he kau Polisi ‘a ‘Asiata. Pea ‘oku ‘ikai ‘ilo pe na’e fakahoko ha launga pea ko e tohi na’e fakahoko he ongoongo ni he ‘oku te’eki faingamalie ke tuku mai he Potungaue Polisi ha tali mo ha fakamatala
Kaekehe ‘oku mahu’inga fau ki he Potugaue Polisi kenau fakatokanga’i a’upito ‘a e ongo ki’i kulupu ko’eni, ‘i he peesi mitia fakasosiale ‘oku nau ngaue’aki pea mo e ngaahi lea ‘oku nau fakahoko, he ‘iai pe ‘aho ‘e hoko ai ha palopalema.
‘Oku koviaki ‘a e ni’ihi ko’eni he ‘oku nau tokolahi pea lahi ‘a e ‘atamai mo e to’onga tatau he me’a ko e lea kovi mo palakuu ‘i he peesi mitia fakasosiale, ko e ni’ihi ‘oku nau nofo muli pea ‘oku mahino ko e lava pe ‘o fai ‘enau laulaunoa ko e ‘ikai kenau ‘i Tonga ni. Pea ko e ni’ihi ‘oku peesi puloa ‘o fai’aki ‘a e anga palakuu ke ‘oua ‘e ‘ilo’i honau natula totonu.
Kuo a’u foki ki he fokotu’u ia mei he taha ‘o e kau PTOA fefeka Sharon Mina mei ‘Amelika pe kohai te ne lava ‘o fai ha me’a kia Pita Pua ka ne totongi mai ‘eia mei ‘Amelika. ‘Oku ‘ikai lava he ongoongo ni ia ‘o mahino’i pe ‘oku angafefee ‘a e mo’ui ‘a e ni’ihi ko’eni, ka ‘oku mahu’inga ke fakatokanga’i.
‘I he taimi tatau ‘oku mahino ‘a e fu’u vaivai ‘aupito ‘a e tafa’aki ‘o e lao ki he ngaue hala ‘aki ‘o e mitia fakasosiale neongo kuo ‘osi fatu hono lao. Kae mahalo ‘e toki fakatokanga’i kae ‘oleva kuo mole ha mo’ui.
