$33.3 miliona vahe’i ki he ngaahi ngaue ‘a e pule’anga $2 miliona ke pupuhi ‘aki ‘a e Lulutai
Kuo tu’utu’uni ‘a e Palemia mo’ene Kapineti ke tukuatu ‘a e $33.3 miliona ‘o vahe ki he ngaahi Potungaue kehekehe, ke fakaivia ‘aki ‘a e ngaahi ngaue mahu’inga. Na’e vahevahe ‘o anga pehe ni:
$5 miliona – fakalahi ki he pa’anga no totongi ako peseti 1%.
$5 miliona – ki he ngaahi langa ‘a e mo’unga afi mo e peaukula.
$10 miliona – ki he tanu hala.
$2 miliona – ki he kautaha Lulutai.
$5.3 miliona – share pule’anga ‘i he Pangikee Langa Fakalakalaka.
$2 miliona – ki he ngaahi ngaue fakavavevave (emergency)
$3 kilu – ki he fosoa ‘a Ha’apai.
Ko e tokoni ki he Lulutai ko e $2 miliona ‘aia ‘oku ne ma’u ‘a e tokanga ‘a e tokolahi, ko’euhi ko e kaveinga ‘eni ‘oku lahi hono talanga’i. Pea lahi mo hono fakaanga’i ‘a e pule’anga kimu’a ko e fakamole kuonau toutou fai ki he Lulutai, kae ‘ikai ha ola lelei. Ka ‘oku malie ‘a e fo’i vahe ko’eni hono huu’i mai ai ‘a e $2 miliona pea ‘oku hangee ‘oku fakapoto’i hono toutou tokonia ‘a e kautaha ni.
Na’e fakanga’i fefeka ‘a e kautaha Lulutai, ka ko’eni ‘oku kamata hono fakaivia ‘a e kautaha tatau na’anau fakaanga’i pea ‘oku nau toki ‘ilo ko e ngaue ni ‘oku faingata’a. ‘Oku ‘iai mo e sioloto ki ha lahi ‘o ha pa’anga ‘o toe fakatafe ki he Lulutai kapau ‘e toe foki mai ‘a e pule’anga tatau he hili ‘a e fili ‘i Novema. Na’e fehu’ia ‘a e kei tokonia ‘a e Lulutai he ‘oku mahino ko e fakamole ‘ata’ataa pe, ‘ikai ha tupu.
‘Oku tui ‘a e tokolahi na kuo taimi ke tuku kitu’a ‘a e Lulutai ke fakalele fakataautaha mo e mole ‘a e pa’anga tukuhau, hono toutou tokoni’i.
Ko e tokoni Palemia ‘oku ‘i he Ngaahi Ngaue Lalahi pea ‘oku ‘ave kiai ‘a e $10 miliona fakataumu’a ki he tanuhala. ‘Oku tau lolotonga fononga atu ‘i he fa’ahi ta’u afaa ‘oku lahi ai ‘a e ‘uha pea ‘oku ‘ilonga ‘a e palopalema ‘a e ngaahi hala pule’anga hono fakatupunga he ‘uha. Pea ko e lahitaha ia ‘o e pa’anga fakaivia ki he ngaue ‘a e pule’anga ‘oku ‘alu ki he tanu hala.
‘I hono fakama’ala’ala he Palemia ‘a e fakaivia kuonau fakahoko, ko e to’o ia mei he ngaahi tokoni mei muli ki he patiseti ‘a e fonua pea mo e pa’anga pe mei he patiseti ‘a e pule’anga. Hangee kuo lave’i ‘e he tokolahi ‘a e tokoni ‘a ‘Aositelelia ki he patiseti ‘a e fonua ‘i he ta’u ‘e 3 hoko mai pea ‘oku fiema’u ke faka’aonga’i ‘a e tokoni koia he vavetaha.
‘Oku malie hono toe fakaivia ‘a e ngaahi langa ki he Hunga Tonga Hunga Ha’apai he na’e ‘osi ‘iai hono pa’anga ko e tokoni mei he ngaahi fonua mo e kautaha tokoni. Pea ‘oku fehu’ia leva ‘a e tu’unga ‘oku ‘iai ‘a e ngaue ko’eni pea mo e pa’anga koia na’e ‘omai kiai.
‘Oku ‘ange’ange ia ‘i he $5 miliona ki he pa’anga noo ako peseti taha ki he fanau ako, he na’e tu’utu’uni ‘a e pule’anga ke to’o ‘a e tu’utu’uni ‘a e pule’anga motu’a ke ako ta’etotongi ‘a e ngaahi ako ‘a e pule’anga ‘o a’u ki he foomu 5, he ko e fatongia ‘o e matu’a ke totongi ‘a e ako ‘enau fanau. Ka ko’eni ‘oku ‘oho ia he fakamole si’isi’i kae kalo ia mei he fakamole lahi ki he ako ‘a e fanau neongo ‘e taa fakafoki pe. Ka na’e taumu’a ‘a e fokotu’u ako ta’etotongi ko e faingata’a’ia fakapa’anga pea mo e tu’unga pelepelengesi ‘a e ako ‘o e fanau mei he kinitii ki he ako ma’olunga, kenau ma’u ha ako lelei kenau toki malava ke kau he noo mei he pa’anga ko’eni ki ha ako ma’olunga ange.
