Faka’osi mafai pule ‘o Tonga ki he tautoitoi mo e fakatau mafai, fakalelei’i konisitutone he vave taha
Ko e koto fakamamahi ‘a e vakai atu ‘a e kakai ‘o e fonua ki he founga ‘oku fakahoko faka’osi ‘aki hono fili ‘o e ngaahi lakanga pule he Pule’anga Tonga, ‘oku faka’osi ‘aki ia ‘a e tautoitoi pea mo e fakatau ‘o e mafai. Ka ‘oku toe fakaloloma’aki hono ngaahi nunu’a ‘oku muimui mai ai.
‘I he fili Palemia kuo tau toki situ’a mei ai, kuo tekeutua ‘o ‘ikai toe lava ‘o fakapulipuli’i, ‘a e hoko ‘a e founga ni ko e faitu’utu’uni tuku ki hono tataki ‘o e ki’i fonua na’e tuku ki langi.
Pea mei he ‘osi ‘a e fili ‘o e kau fakafofonga ‘o e kakai mo e Nopele, mo e kamata ‘a e tautoitoi ‘a e kau memipa ‘i he ngaahi falekai, hotele mo e tekinolosia ke alea’i ‘a e ngaahi lakanga pule ‘o e pule’anga. Kohai te ne ma’u ‘a e langilangi ma’olunga taha ko e Palemia ‘o e fonua. Kohai te ne ma’u ‘a e langilangi mo e monuu ki he ngaahi lakanga Minisita? Ko e ngaahi fehu’i ia ‘oku fakahoko fakafufuu ‘i he ngaahi fakataha’anga ‘o e kau memipa fili, ‘o ‘ikai ha si’i ‘ilo kiai ‘e taha ‘a e kakai na’ane fili kinautolu.
He ‘ikai lava ha fakafofonga ‘o fakamatala kakato ki hono vahenga fili ‘a e mo’oni, ‘o hangee ko e ‘uhinga ‘eku poupou kia A pe B kau lava ‘o ma’u ha lakanga Minisita keu monu’ia ai. Ka ko e fakapoto mo e fakamatamatalelei taha te ne fakamatala’aki ki hono vahenga ke ‘asi lelei, ka ‘oku puli ‘a e ‘uhinga totonu.
‘Oku fakamamahi ko e vakai atu ki he ngaahi lakanga taki ma’olunga taha ‘o e fonua, ‘oku tautoitoi’i hono fakahoko. Pea ko e lavea ‘anga ia ‘o e ngaahi fonua lahi ko e ngaue ‘a e kakai fakatu’utamaki ko e kau tautoitoi.
Ko e kau tautoitoi ‘oku ‘iai ‘enau ngaahi tokateline pea kuopau ke muimui kiai ‘a e hono kau memipa. Pea ‘e tatau ai pe ‘a e tonu mo e hala kuopau kenau femalu’i’aki ki he mate, ke ‘oau na’a ‘ilo ‘enau founga fakatautoitoi.
‘I he fili Palemia na’e toki ‘osi, ‘oku to e ‘alu ke tekeutua ange ‘a e me’atatau na’e ngaue’aki ‘e he ongo kulupu na’e lova ki he lakanga Palemia. Na’e ‘iai ‘a e fe’unu’aki mo e fekolo’aki pea iku ke maumau ‘a e ngaahi vaa he kau fakafofonga ngaue vaofi he kuohili. Ko e ni’ihi na’e fakahaa ‘enau fakakaukau ke Palemia pe ha taha mei he kau Fakafofonga Kakai ka ‘oku hangee kuo fili ia he Nopele. Ko e ni’ihi na’e kau he Kapineti ‘o e Palemia maloloo kuo tafoki fakafokifaa ki he tafa’aki ‘a e Nopele. Ko e ngaahi naunau kotoa ‘eni ‘o e tautoitoi ki hono fili ‘o e lakanga fakapule’anga. Ko e ni’ihi ko e kau poupou fefeka ‘o e PTOA mo e Temokalati ka kuo taupe he kia ‘o e Nopele ko e sio ki he lakanga Minisita.
Kaekehe ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha ofo ka iku ‘a e pule’anga ki ha ngaahi nunu’a fakamamahi, he na’e fatu hono fa’unga pule ‘i he founga fakatautoitoi.
Pea ko e ui mahu’inga taha ki he Tonga kotoa, kuopau ke fakahoko ha ngaue fakavave ki he Konisitutone ‘o e fonua, ke ‘oua toe lava ‘a e tautoitoi ke aofangatuku ‘a e fili Palemia mo e lakanga Minisita. He ‘oku malava ‘o hoko he lolotonga ni ko e faka’ataa ‘e he Konisitutone pea hoko mo e vaivai fakatangata ‘o e kau memipa ke iku ai ki he palopalema ni.
‘Oku ‘iai mo e tui ‘e toe malohi mai ‘a e ui ke toe fakatemokalati ange ‘a e fakalele ‘o e fonua, ‘o hangee koia na’e taki mai ‘e ‘Akilisi Pohiva ‘i he kuohili. ‘I he ‘uhinga ko e fili ko’eni kuo toe foki kotoa ‘a e mafai lalahi ki he Tu’i mo e kau Nopele. Ko e Tama Tu’i ko e ‘ulu ia fonua mo e Fakataha Tokoni. Ko e Palemia ko e Nopele, ko e Sea Fale Alea mo e tokoni ko e ongo Nopele pea ‘iai mo e kau Nopele ‘oku ma’u lakanga Minisita pea ‘oku toe vaivai ange ‘a e mafai pule ‘o e kakai ki hono fakalele ‘o e pule’anga.
Pea ‘i he’ene pehee, ko e fili leva ‘a e kakai ‘o e fonua pe tenau tali ‘a e founga pule’anga ‘oku tau ‘amanaki atu kiai pe ‘ikai. Ka ko hono solova’anga pe ko e fakahoko fatongia ke fakahoko lelei mo faitotonu kae fiemalie ‘a e kakai ‘o e fonua.
