Mahu’inga ‘o e SOLAR ko e palutu’a ki he palopalema ‘o e Lolo
Ko e talu ‘a e kamata ‘a e ngaahi polokalama ki he ivi fakanatula mei Natula ‘o hange ko e La’aa (Solar Energy) mo e Havili (Wind mill) mo e ‘ikai pe lava ‘o fakapapau’i mai ki he kakai ‘o e fonua ‘a e ‘uhinga totonu pea hangee kuo takihala’i ‘a e kakai ‘o e fonua ‘o e toe ma’ama’a ange ‘a e totongi ‘uhila ‘i he huu mai ‘a e ivi mei natula.
Ko e ngaahi poloseki ki he ngaahi ivi fakanatula, ‘oku laulau miliona pe hono mahu’inga, ka ‘i he vakai ‘a e kakai ‘o e fonua pe koeha koaa hono ‘aonga ki he kakai ‘o e fonua he ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha holo ia he ‘uhila, ka ko’ene toe mamafaange he ‘alu ‘a e taimi.
‘I he ngaahi fakamatala pea mei he ngaahi poate kehekehe talu ‘a e kamata ‘a e ngaahi faama solar ‘e ma’ama’a ange ‘a e ‘uhila kae ‘osi atu ‘a e ngaahi ta’u mo e langa ‘o e ngaahi faama solar kuo kehe ‘a e fakamatala ia.
Na’e palani ‘a e puleanga ki he 2020 kuo 50% pea 2030 kuo 70% ‘a e ma’u’anga ‘uhila ‘a Tonga mei he ivi fakanatula ‘i he ngaahi faama solar. Ko e ‘amanaki leva ‘a e kakai ‘o e fonua ko e lahiange ‘o e peseta mei he ngaahi faama solar ko e si’isi’i ange ia ‘a e totongi lolo, ‘oku tukuaki’i ko e mamafa ‘o e totongi ‘uhila ko e lolo ki he ngaahi misini ‘uhila.
Kae malo kuo ‘iai ha taha Sea ‘o ha Poate ‘Uhila kuone fakahaa ‘a e ‘uhinga totonu ki he kakai ‘o e fonua.
‘I he faka’eke’eke ‘a e nusipepa ni pea mo e Sea Tapu Panuve, na’e fehu’ia ai he ongoongo ni fekau’aki pea mo e teu langa faama solar lahitaha he Pasifiki, ‘oku ‘amanaki ke fokotu’u ‘i Tonga ni.
Na’e faingamalie ai ‘a e sea ke ne fakama’ala’ala ki he ongoongo ni, ‘a e ‘uhinga fika ‘uluaki ‘a e fiema’u ke ‘iai ha solar pe ma’u’anga ‘uhila mei he ivi fakanatula. Pea ko hono fika ‘uluaki ke ‘iai ha paletu’a ki he ma’u’anga ‘uhila koe’uhi ko e tu’unga ta’epau ‘oku ‘iai ‘a e lolo mo hono totongi ‘o hangee kuotau mataa he lolotonga ni. Pea ‘oku ‘ikai ‘uhinga ia ‘e holo lahi faufaua ‘a e totongi ‘o e ‘uhila ‘i he taimi ‘e lahiange ai ‘a e peseti ivi mei he ivi fakanatula pe ngaahi faama solar.
‘I he fika mahu’inga na’ane tuku mai, mei he 1997 na’e pa’anga ‘e US$20 ki he talamu lolo. Ko e totongi ‘uhila na’e seniti ‘e 30tupu ki he ‘iuniti, ko e ‘aho kuo a’u ki he ma’olunga taha ko e seniti ‘e 91 ki he ‘iuniti. Ko e ‘uhinga lahitaha leva ki he hikihiki too pehee ‘a e totongi ko e fakafalala ki he lolo. Ko e tau he vaha’a ‘o Lusia mo Ukraine na’ane hiki’i ‘a e totongi ‘o e lolo ki he langilau pea faingata’a’ia ai ‘a mamani kau ai ‘a e Pasifiki mo Tonga ni. Pea ‘oku ‘ikai ketau ‘ilo ki he tu’u ‘a e ngaahi fetau’aki ‘i mamani he kaha’u, ke iku ‘ikai toe lava hano fetuku holo ‘o e lolo pea ko e ‘ikai ia toe ‘iai ha ‘uhila ‘e ulo.
‘I he taimi tatau kuo tafoki ‘a e ngaahi fonua Aleapea ‘oku lahitaha ‘enau lolo ‘o fokotu’u ‘a e ngaahi faama solar. Ko e fehu’i koeha ‘oku nau to e tokanga ai ki he solar he ‘oku lahi ‘enau lolo pea ma’ama’a ‘aupito. Ko e tali tali kiai, he ‘e ‘alu pe taimi pea ‘e ‘osi ‘a e lolo he ngaahi fonua ko’eni pea ko’ene si’isi’i ange pea ‘e toe mamafa ange.
Pea ko e fakakaukau mo’oni taha ia ki ha ivi ‘uhila mei he ivi fakanatula ko e talifaki ki he ngaahi taimi pehe ni. Ka ‘iai ha taimi kuo fakalalahi ‘a e tau ‘i mamani ‘o toe mamafa ange ‘a e lolo pea a’u ki ha tu’unga kuo ‘ikai toe lava ‘o fetuku holo, ‘oku kei ‘iai pe hotau paletu’a ko e ngaahi faama solar.
Ko e tu’u koia ki he ngaahi save fekau’aki mo e tu’unga ‘o e lolo ‘oku mahino ‘ene holo pea ka a’u ki ha taimi kuo ‘osi ‘a e lolo, ‘oku kei ‘e ai pe ‘a e ma’u’anga ivi ki he ‘uhila ‘a e fonua. He kapau he ‘ikai ketau fakahoko ha ngaue he taimi ni, ‘e pule’i fakaleveleva ‘a e totongi ‘uhila he lolo mo e ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i mamani.
Ka ‘oka a’u ki he taimi pehee ‘oku mahino kuo fai ‘a e tokamu’a mo e ngaue ki he kaha’u ‘o e fonua ‘i he ma’u’anga ivi ki he ‘uhila. Pea ‘e malava pe ke ‘iai ‘ene tokoni ki ha holo ‘a e totongi kae ‘ikai ke hangee ko e sio ‘a e tokolahi ke holo lahi ‘aupito. He ‘oku kei fiema’u pe ‘a e ngaue ki hono fakalele ‘o e solar mo e kau ngaue.
