Tonga Independent News

Kei fifili pe kau Saienisi pe koeha na’e kei hao ai ‘a Tonga mei he mo’unga afi Hunga Tonga Hunga Ha’apai.

Fakahaa he kau Saienisi ki he fakamatala’ea ‘oku liliu e ‘ea mamani he mo’unga afi Hunga Tonga Hunga Ha’apai.
Kuo lava atu ‘a e ta’u ‘e 2 mo e mahina ‘e 5 mei he puna ‘a mo’unga afi Hunga Tonga Hunga Ha’apai pea mo e kei hokohoko atu pe ‘a e fakatotolo ‘a e kau Saienisi he ngaahi tafa’aki kehekehe. Ka ko e fifili ‘oku nau fiu hono tatala mei honau ‘atamai pe koeha koaa ‘a e ‘uhinga na’e kei hao ai ‘a Tonga, ‘ikai ngoto ki he loto moana ‘o fakatatau ki he lahi ‘o e paa ‘o e mo’unga afi HTHH.
‘I he vakai mei he satelaite ‘a e ngaahi fonua ‘o mamani ki he paa ‘a e mo’unga afi, na’e ‘osi tui ‘a e kau Saienisi tokolahi kuo ngoto ‘a Tonga, he na’e motuhia ‘a e fetu’utaki faka’initaneti ‘o ‘ikai ha toe fetu’utaki. Ka ‘i he matafi ‘a e kohu mo e efu mei he ‘ataa na’e toki lava ‘a e ngaahi satelaite ‘o vakai hifo ‘oku kei tu’u pe ‘a Tonga, ka kuo ‘ai tau’anga’a ‘i he efu lahi mei he mo’unga afi.
Ka neongo fifili kau poto ‘o mamani ka ko e tui ‘a e Tonga ko e fonua fakakalisitiane, na’e tuku ‘e Tupou 1 ‘a Tonga ki langi pea ko hotau malu’i ‘oku fai ia mei langi.
Kaekehe ‘i he ‘aho 15 Mee , na’e toe tuku folau mai ‘a e kau Saienisi mei Nu’usila mo e kau Saienisi kehekehe mei he fonua ‘e 8 ke hoko atu ‘enau fakatotolo ki he mo’unga afi HTHP, ‘o fakatefito pe koeha na’e fu’u malohi pehee fau ai ‘ene malohi pea kei hao ai mo e fonua. Pea ‘e hoko ‘a e ngaahi ola ‘o e fakatotolo ke toe mateuteu ai ‘a mamani ki he me’a pehee he kaha’u.
Ko e taha ‘o e fakatotolo malie kuo tuku mai hono ola ‘e he Journal of Climate ‘i he ‘aho 30 Mee, ko e mapuna ha mo’unga afi ‘oku ne fakatunga ‘a e kasa ko e sulfur dioxide ‘oku ne fakamokomoko ‘a e funga e mamani ‘i he taimi ‘oku liliu ai ki he kasa ko e Sulphate aerosols ko hono fatongia ko hono fakafoki ‘a e huelo ‘e la’aa ki he ‘ataa.

Ka ko e mo’unga afi HTHP ko e mo’unga afi mei kilisitahi, na’ane fakatupu ‘a e kohu (smoke) kae fakatupu ‘a e mao (water vapour) lahi ‘o fakafuofua ki he toni ‘e 100-150 pe ko ha suiming pulu ‘olimipiki ‘a 60,000. Ko e fo’i mao lahi koia na’e a’lu hono ma’olunga ki he ma’olunga ko e 15-40 km ‘o a’u ki he konga ‘o e ‘ataa ‘oku ui ko e Stratosphere pea ko e ‘elia ko’eni ‘oku ne fakahoko ‘a e fatongia lalahi ‘e 2 ko e fakatupunga ‘a e fa’ahinga kasa ‘oku maumau’i ‘a e ozone layer ‘o tupunga ai ‘a e mafana ‘a e mamani (global warming) pea pehee ki he’ene hoko ko e malu’i ‘o e huelo ‘o e la’aa mei he fo’i mamani (Green House).
Kaekehe, ko e ngaahi fehu’i mahu’inga ‘oku ‘ikai lava he kau Saienisi ki he ‘ea ‘o tala, pe ‘e angafefe ‘a e nofo ‘a e fu’u vai mei he mao (water vapor) ‘i he Stratosphere mo hono anga. Koeha ‘a e loloa ‘ene nofo he ‘elia ko’eni ‘o e ‘ataa pea ka ngaue ‘o ‘alu ‘e ‘alu ki fe pea ko e faka’osi koeha ‘a e tu’unga ‘e ‘iai ‘a e ‘ea ‘o mamani?
Ka ko e ola mahu’inga ‘eni ia kuo mahino ko e toe ki’i lahiange ‘a e vai he taimi mafana pea ‘e loloange ‘a e faha’i ta’u momoko, koe’uhi ko e maumau kuo hoko ki he ngaahi kasa malu’i he vavaa mei he mo’unga afi.

Facebook
Twitter
Email