Tonga Independent News

Fakamana Palēmiá kau kasitomā Tonga ‘a e SpaceX

Na’e tuku mai ‘e he Palēmiá Siaosi Sovaleni ‘ene fakamanamana heliaki ki he kakai e fonua o fakamahino ‘oku kei tapui ‘e he pule’anga ‘a hono ngaue’aki ‘a e sevesi ‘a e SpaceX i Tonga he ‘oku te’eki foaki ‘e he pule’anga ha laiseni ‘a e kautaha mo fakangofua ha’anau ngaue ‘i Tonga.

Ko e ngaahi kōmeni ko eni ‘a e Palēmiá na’e līpooti ia ‘e he makasini ‘initaneti ‘iloa ‘a e vāhengá, Island Business, mei Fisi.

Ko e SpaceX foki na’e tu’u mai mo ‘enau tekinolosia fetu’utaki ‘initaneti satelaité lolotonga e motuhia ‘a Tonga he fakapo’uli ‘o e pā ‘a e mo’unga afí mei Hunga.

Neongo ‘a e tokoni ma’ongo’onga ko eni ‘a e SpaceX, ka ‘oku te’eki pē foaki ‘e he pule’angá ha’anau laiseni ngaue ‘i Tonga. ‘A ia ko e ‘osi pē hono ngāue’aki e sevesi ‘e he kau takí kau ai e Palēmiá, pea tuli ‘ikai tali ke ha’u ki Tonga.

‘Oku ma’ama’a pea vaveange e sevesi ‘a e SpaceX, ‘i he sevesi keipolo faipa ‘oku ngaue’aki ‘e he ongo kautahá i Tongá- Digicel mo e TCC.

‘IKAI PĒ HA TOKA’I E FOLOFOLA ‘ENE ‘AFIO
‘Oku kei loi holo pē ‘a e Palēmiá kae ‘ikai ke fai mo pu’aki mai e mo’oní—‘a ia ko e ‘uhinga e tō’ohi holo ‘a e pule’angá ko e me’a ‘e 2: pa’anga mo e mafai!

‘Oku nana’i e pule’angá koe’uhī ke malu’i holo e TCC mo ‘enau kau pone aí, kae pehē ki he’enau tila mo e kautaha ‘initaneti Kacific. ‘Oku te’eki ke fakamahino ‘e he Palēmiá ko e hā ‘a e tila na’á ne fai mo e Kacific ‘o tamate’i ‘aki ‘a e faka’ilo ‘o Tonga ‘e he kautahá ni. Ka ‘oku te lotosi’i ke fakamatala ki he kakaí ‘ete ngāué, pea kuo taimi ke tukuange e Sea Palēmiá mahino ‘oku ‘ikai ke te fe’unga mo ia.

Ka hū mai e SpaceX ki Tonga ‘e faingatā’ia lahi e kautaha ‘a e pule’angá mo ‘enau ma’u’anga pa’angá kae pehē ki he ma’u’anga pa’anga ‘enau kau pone aí.

Ko hono ‘uhingá he ‘e mātu’aki faingata’a ki he ngaahi kautaha i Tongá ke fe’auhi mo e SpaceX: ‘oku fu’u ma’ama’a ange pea fu’u leleiange ki he kakai ‘a e sevesi ia ‘a e SpaceX.

‘A ia kuo fili e pule’anga ke malu’i ’ene kautahá kae ‘ikai malu’i e kakaí. ‘Oku sio pē e pule’angá ki he lelei pē ‘a kinautolú kae ‘ikai ha sio ki he lele lōloá mo e ‘ata fālahí.

Pea ko e fa’ahinga faihala (corruption) eni ‘oku ‘uhinga ki ai ‘Ene ‘Afió, ‘a e kei ‘oho holo ‘a e pule’angá ke malu’i ‘ene fiema’u pa’angá mo mafaí.

‘Oku ‘i he tu’unga fakatu’utāmaki ‘a e TCC, pea ‘oku ‘ikai ko ha fo’ui ia e kau ngāué pe ko e kakai ‘o e fonuá. 

Ko e palopalema ia e kau Takí mo e hala ‘enau fakafuofua ‘enau palaní mei he ta’u ‘e hongofulu kuohilí. Na’a nau peti kotoa ‘i he polōseki keipoló, pea na’e totonu ke fulihi ‘a e mōtolo pisinisi ‘a e kautahá. Ka na’e ifo e tāpate he pa’anga mo e mafaí.

‘Oku faitatau heni ‘a e ngaahi kautaha telefoni mōpailá, ‘a ia kuo lakasi ‘e he fakatau fetu’utaki ‘initanetí mo komipiuta ‘a e fetu’utaki he netiueka telefoní. ‘Oku lavea tatau foki heni mo e ngaahi kautaha mītiá, ka ‘oku ‘ikai ke nau hanu pe tangi kinautolu ke ta’ofi e ‘initanetí koe’uhī ko e mole ‘enau pisinisi.

Ko e iku’anga e tōnounou mo e faihala e Palēmiá mo ‘ene kau palaní he sekitoa fetu’utakí, ko hono feilaulau’i e fiema’u ‘a e kakaí koe’uhī ke ‘ufi’ufi ‘aki ‘enau fiema’ú.