Mei he Palemia (Bainimarama) ‘o Fisi ki he ngaue popula
Kuo tautea ngaue popula ‘e he Fakamaau’anga Lahi ‘o Fisi ‘enau Palemia maloloo ko Frank Vorege Bainimarama, ke ne ngaue popula ‘i he ta’u e taha. Pea tautea fakataha mo’ene Komisiona Polisi ko Sitiveni Qiliho ke ne ngaue popula ki he ta’u ‘e 2.
‘Oku ‘ikai ko ha ongoongo lelei ‘eni ki he ongo mafai ma’olunga taha maloloo ko’eni he pule’anga Fisi, ke na hangatonu mei he langilangi mo e ngeia ‘o e lakanga Palemia mo e Komisiona Polisi ki he ma’ulalo taha ko e ‘api popula. Ka ‘oku ne talamai ai ‘a e tu’unga ‘o e tu’u ‘a e lao ‘i Fisi ‘oku ‘ikai ha taha ‘e ma’olunga ai.
Ko Tonga ni ‘oku ‘osi ‘iai ‘a e ongo Minisita kuo ngaue popula, ka kuo te’eki ‘iai ha Palemia kuo ngaue popula ‘o hangee ko Fisi.
Ko e ngaue popula ‘eni ‘a e palemia mo e Komisiona Polisi maloloo ki he hia fekau’aki mo e fetokehekehe’aki ‘a Bainimarama mo e pule ‘o e ‘Univesiti e Pasifiki he ngaahi ta’u si’i kuo ‘osi. Pea fakatatau mo e ngaahi lipooti mei he ngaahi kautaha ongoongo Fisi, na’e ‘iai ‘a e taukave mei he kau fakafofonga lao ‘a Bainimarama ‘oku ‘iai ‘ene palopalema fakamo’ui lelei, ka na’e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau Lahi le’ole’o ki he Komisiona ‘o e Fakatonutonu (Correction) ke palani lelei ‘a e me’a kotoa ki he ngaahi faito’o ‘o e Palemia maloloo,
Ko e Komisiona polisi maloloo ‘oku fakahalaia’i ia ki he maumau’i ‘a e falala ‘a e kakai he faitu’utu’uni na’ane fakahoko.
Na’e tu’utu’uni ai pe ke kamata ngaue’i hona tautea ‘i he vave taha pea na’e tataki mai ai pe ‘a e Palemia maloloo mo’ene Komisiona Polisi kuo kii’i ‘a e nima ‘o fakaheka ki he me’alele ‘a e Pilisone.
Na’e ‘iai ‘a e ongo famili pea ‘iai mo e fetangihi he mahino ‘a e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga, kimu’a pea toki taki mai kinaua ke ‘ave ki he pilisone.
‘I he hili ‘a e fili Palemia ‘i he 2022 ‘o mahino ‘oku ulungia ‘a Bainimarama kia Rabuka, na’e ‘iai ‘a e tailiili lahi koe’uhi ko Bainimarama ko e sotia tutuku, na’ane ngaue’aki ‘a e Sotia ke veteki ‘a e fili na’e fakahoko. Ka ‘i he taimi pe na’e fakahaa ai ‘e he pule Sotia ‘e poupou ia ki he pule ‘a e lao, na’e toki manava lelei ‘a e kau politiki ke hoko atu hono fakalele ‘o e fonua ‘o a’u mai ki he tu’unga kuo tautea ngaue popula ai ‘a Bainimarama.
Ko e talu mei he 2006 ‘ene tukuhifo ‘a PM Laisenia Qarase pea fakanofo ‘a Ratu Joseph Iloilo ko e Palesiteni ‘o Fisi pea hoko ia ko e Palemia ‘i he ta’u ‘eni ‘e 14 pea toki mole ‘a e pule’anga mei he’ene paati he fili ‘o e 2022.
Na’e lahi hono tukuaki’i ki he ngaahi faitu’utu’uni fakatikitato pea na’e mahino ia mei he fika ‘o Fisi he tau’ataina ‘o e ongoongo na’e fu’u too lalo ‘aupito, ka na’e tukuaki’i he tokolahi koe’uhi pe ko e sotia ia pea ‘e natula pehee pe ‘ene taki.
Kaekehe kuo fakahaa he Fakafofonga lao ‘a e ongo Faka’iloa ‘e fakahuu atu ‘enau tangi ki he Fakamaau’anga ko e ta’efiemalie ki he tautea kuo hilifaki ki he ongo faka’iloa.
‘I he lolotonga ‘a e Palemia ‘a Bainimarama, na’e hola mai ai ‘a ‘ene sotia ma’olunga ko Ratu Mara ko e hou’eiki lahi mei Fisi pea ko e kainga ofi ‘o e fale ‘o e Tu’i ‘o Tonga ‘i he 2011 pea na’ane toki foki ki hono fonua ‘i he ta’u kuo’osi ‘i he mahino ‘oku ‘ikai to e Palemia ‘a Bainimarama. Pea mahalo ‘oku kau ia he fiefia lahitaha he tu’utu’uni kuo fakahoko ‘e he Fakamaau’anga.
